Loading ...
/* Dont copy */

वारसा भाग ५ (इतिहास काय सांगतो?) - मराठी कथा

वारसा भाग ५,इतिहास काय सांगतो?,मराठी कथा - [Varsa Part 5 Itihas Kay Sangto?] मातीशी ऋणानुबंध ठेवुन दिलेल्या संस्कारांचा,परंपरेचा व माणुसकीचा वारसा.

वारसा भाग ५ (इतिहास काय सांगतो?) - मराठी कथा | Varsa - Part 5 (Itihas Kay Sangto?) - Marathi Katha

आपल्या मातीशी ऋणानुबंध कायम ठेवुन शिकवलेल्या संस्कारांचा, समजावलेल्या परंपरेचा आणि माणुसकीचा वारसा


स्थळ: पुणे

अनिरुद्ध, पुण्यात प्रभात रोडवर रहाणाऱ्या शंकरराव सरनोबतांच्या दीवाणखान्यात बसले होते. तात्यांच्या डायऱ्या चाळतांना एका ठीकाणी “सरनोबत कुलव्रृतांता करता वर्गणी” असा उल्लेख करुन शंकररावांचे नाव व पत्ता लिहून ठेवला होता. अर्थात आता ते वेगळ्या पत्यावर रहात होते. त्यांच्याकडून सरनोबतांची मुळं आणि शाखा दोन्हीची माहिती मिळायला उपयोग होणार होता.

आत्तापर्यंत अनिरुद्ध आणि भार्गवीने त्यांच्या ओळखीतल्या सरनोबतांना फोन करुन मिळालेली माहिती निराशाजनक आणि डीप्रेसिंग होती. प्रत्येक घरामधे काहीतरी ट्रॅजेडी होती. कोणी अविवाहित, कोणी विधूर, काही अल्पजीवी, अपंग, कोणाचा मृत्यू अपघाती, कोणी परागंदा झालेले. अर्थात तात्यांसारखे काही वंशज होते पण त्यांच्या वाटणीला अत्यंत खडतर आयुष्य आलं होतं. या सगळ्यात सरनोबतांच्या मुली वाचल्या होत्या. लग्न होऊन बऱ्यापैकी आपापल्या संसारात सुखी होत्या.

शंकरराव स्वतः एक ब्रम्हचारी असून आपल्या भावाच्या कुटुंबात रहात होते. आता त्यांचं ही वय ८५ च्या पुढे पोहोचले होते. शंकरराव बुध्दिमान होते. चाळीशीमधे चांगल्या नोकरीतून निवृत्ती घेउन ते कुलव्रृतांत लिखाण व इतर सामाजिक कार्यामधे गुंतले होते.

शंकररावांनी अनिरुद्धची चौकशी करुन कुलव्रृतांताची जाडजूड प्रत उघडली. “हे बघ! तुला हे माहीत आहे का? की आपलं मूळ घराणं देशावरचं. खंडोबा हे आपलं कुलदैवत. खरं म्हणजे सरनोबत हे काही आपले आडनाव नाही. सरनोबत हा हुद्दा आहे. सरनोबत म्हणजे सर सेनापती. मला वाटतं पेशव्यांच्या राजवटीत आपल्या घराण्यातील पुरुषाला हा हुद्दा मिळाला असावा, जो की नंतर देखील आपण तसाच ठेवला. आता आपले पूर्वज ‘आगाशी’ (उत्तर कोकण, पालघर तालुका) ला कसे स्थाईक झाले असावे या मागे इतिहास आहे. सन १७३७ मधे चिमाजी अप्पांनी वसईच्या कील्याचं महत्त्व ओळखून चढाई केली. त्यावेळी अरबी समुद्रात व इतर बेटांवर कंट्रोल ठेवण्याच्या दृष्टिकोनातून वसई कील्ला फार महत्वाचे ठीकाण होते. माझ्यामते आपले पूर्वज वसईला गेले ते तिकडेच स्थाईक झाले. याचे कारणं, या नंतरच्या सर्व पिढ्यांचा संदर्भ “आगाशी ला मिळतो...!”

“तु आगाशीला गेला आहेस का? नसशील तर जरुर जा. तिकडे आपला वाडा आहे. आहे म्हणजे होता. पूर्वी आपला बाळू (सदाशिव) सरनोबत, म्हणजे तुझ्या वडीलांचा चुलत काका, रहात असे तिकडे, आता तिकडे कोणी राहतं की नाही मला माहीत नाही कारण मीच तिकडे वीस एक वर्षांपासून गेलेलो नाही! आता वयामुळे आणि तब्बेतीमुळे फिरणं होत नाही रे!”

“आगाशीचा वाडा?” अनिरुद्धच्या विचारांची चक्र सुरु झाली. तात्यांना कधी आगाशीचा उल्लेख करताना ऐकलं नव्हतं. कींवा ते कधी आगाशीला गेलेले देखील ऐकीवात नव्हतं पण तरीही आगाशीला नक्कीच काहीतरी मिळेल हे नकळत अनिरुद्धला जाणवलं. शंकररावांकडून ईतर सरनोबतांचे पत्ते आणि आगाशीच्या वाड्याचा पत्ता घेऊन अनिरुद्ध परत निघाले.

आगाशी म्हणजे विरारच्या पश्चिमेच्या बाजूला असणारे गाव. एका बाजूला अर्नाळा किल्ला, एका बाजूला टेंभी, दुसरीकडे विरार, जवळच जिवदानीचे मंदीर. वेस्टर्न रेल्वेनी विरारला उतरले की लोकल बस पकडुन जायचे. पूर्वी तिकडे शेतकरी आणि आदिवासी पाडे, त्यामुळे मुख्य धंदा शेती आणि मच्छीमारी.

एका रविवारी सहा वाजताच अनिरुद्धनी विरार ट्रेन पकडली आणि ते सकाळी आगाशीला पोहोचले. गतवैभवाच्या खुणांपैकी आता फक्त सागवानी वासे आणि दगडी भिंती, मोठे दरवाजे येवढीच ओळख सांगणारा तो वाडा आतून जराजीर्ण झालेला होता. काही भाग खचला होता. काही ठीकाणी पडझड होऊन केवळ चौथरा राहीलेला, तिकडे स्थानिक लोकांनी चहाची टपरी, लॉटरीचे स्टॉल, असे फुटकळ उद्योग सुरु केलेले. सदाशिव सरनोबत कुठे राहतात असे विचारल्यावर बाहेरच्या स्टॉल मधल्या पोराने संशयाने अनिरुद्धकडे पाहिले आणि “तुम्हाला आजोबांना भेटायचं आहे का? असं विचारत तो अनिरुद्धला आत घेऊन गेला... आणि वाड्याच्या एका काळोखी कोपऱ्यात बसलेल्या दाढी वाढलेल्या, चेहऱ्यावर सुरकुत्यांचं जाळं, अंगावर झिजून विरलेला खादीचा कुडता आणि कंबरेला मळकट धोतर... अशा अवतारात असणाऱ्या, वाड्या इतक्याच जराजीर्ण झालेल्या एका वृद्धासमोर अनिरुद्धला नेऊन उभे केले.

बाळुअण्णा सरनोबत, म्हणजे तात्यांचे चुलत काका. अर्थात ते सर्वात धाकटे असल्याने पूर्वीच्या नियमानुसार तात्यांपेक्षा फार मोठे नसावेत असा कयास अनिरुद्धने बांधला. तरी वयाची नव्वदी गाठली असेल माणसाने. अनिरुद्धने नमस्कार केला आणि स्वतःची ओळख करुन दिली. बाळुकाका सुध्दा ब्रम्हचारीच. स्वतःच कुटुंब नाही. गावात शिक्षकाची जेमतेम नोकरी, भावंडं कधीच चरितार्थासाठी आगाशी बाहेर पडलेली. वाड्याकडे बघायची ड्युटी त्यांचीच. पण गेल्या चाळीस एक वर्षांपासून कोणी त्यांना कधी भेटले नाही की वाड्यात चौकशीला आले नाही. शिक्षकाच्या नोकरीत पगार तो कीती असणार! वाड्याची मशागत कशी होणार? गेले काही वर्षे तर ते फारच थकले. हातपाय चालत नाहिसे झाले होते. आता चहावाला पोरगा त्यांना खायला प्यायला आणुन देई. कोणीतरी शेजारची आई-बाई घरात केलेल्या गोडा धोडातला एखादा घास त्यांच्या करता देत असे. डोळ्यांनी अंधूक दिसे, कानाला ऐकू कमी येई, दिवसभर जपमाळ घेउन एका कोपऱ्यात बसतं.

बाळुअण्णांची आणि वाड्याची अवस्था बघुन अनिरुद्धच्या घशात आवंढा आला. एके काळी किती वैभव बघितले असेल या वाड्याने! किती माणसांचा राबता असेल. पंचपक्वान्ने शिजत असतील. पंगती झडत असतील. आणि आज या वाड्याला अशी उतरती कळा यावी?! त्यात राहणाऱ्या मालकाने आज दोन घासांना मौताज व्हावं?! ज्या वास्तूने सरनोबतांच्या काही पिढ्यांचा उत्कर्ष पाहिला, त्या वास्तूवर आज अशी जराजर्जर वेळ यावी? वास्तू सजीव असती तर तिनेसुध्दा शाप दिला असता अशी वाईट अवस्था आज तिची झालेली होती. याला जबाबदार कोण? नकळत अनिरुद्धला guilty वाटलं. अनिरुद्धना एवढंच लक्षात आलं की एका दिवसात काही माहिती मिळणं शक्य नाही. बाळुअण्णांचा त्याच्यावर विश्वास बसायला काही दिवस नियमाने तिकडे गेलेच पाहिजे. त्याप्रमाणे ते आता दर पंधरवड्यात आगाशीला फेरी मारायला लागले.

सर्व प्रथम त्यांनी बाळु अण्णांकरता एक कॉट आणि आराम खुर्ची आणली. चार चांगले कुडते आणि धोतरजोड आणले. चहावाल्या पोराला पैसे देऊन दररोज त्यांना चहा नाश्ता व जेवण मिळेल अशी सोय केली. गावच्या डॉक्टरशी बोलुन अण्णांच्या प्राथमिक तपासण्या करुन घेतल्या. त्यांची औषधे आणून दिली आणि जवळच्या केमिस्टकडे डीपॉझीट देऊन त्यांच्या औषधपाण्याची पुढची सोय केली. भार्गवीने घरी केलेले लाडू चिवडा त्यांच्या करता आणुन ठेवले. कोणीतरी आपलं प्रेमाने करतयं या भावनेनेच अण्णा जरा सुधारले. ते आता अनिरुद्धची आतूरतेने वाट बघत. प्रत्येक फेरीत दोघांच्या गप्पा होत. बाळुअण्णा जून्या गोष्टी सांगत. त्यात दोन चार वेळा हनुमान जयंतीनिमित्त केलेल्या उत्सवाचे उल्लेख केला. अनिरुद्धच्या आठवणीत तर असा कुठलाच उत्सव त्याच्या वडीलांनी केलेला आठवत नव्हता. चौकशी नंतर समजलं की चाळीस एक वर्षांत तो उत्सव झालेला नाही. “अरे कसा होइल उत्सव?! कुळकायद्यात जमिनी गेल्या. आपली सगळी शेती गेली. त्या अगोदर पासून एकेक भावंड मुंबईला चाकरमानी म्हणून बाहेर पडलेलं. वाड्यात खपणारं कोणी नाही. आपलं देऊळ सुद्धा लोकार्पण करून टाकलं! घरातली बाईच जर नाही तर हे सगळे सण समारंभ करणार कोण रे? बाळुअण्णा सांगत होते.

“म्हणजे? आपलं देऊळ होतं? कुठे आगाशीमधे? अनिरुद्धला हे सर्व नवीन होतं.

“अरेऽऽऽ, आपला वाडा आगाशीत आणि आपलं शेत होतं कांद्रेभुरे मधे! म्हणजे बघ. वैतरणेच्या अलिकडे आपला वाडा आणि आपली कुळं, शेती आणि आपलं देऊळ सगळी वैतरणेच्या पल्याड... सफाळ्या जवळ... बाळुअण्णा आता मनाने कांद्रेभुरेला पोहोचले होते!

हि माहिती अनिरुद्धला अतिशय महत्त्वाची वाटली. म्हणजे आता पुढचा शोध कांद्रेभुरे मधे करायला लागणार हे निश्चित झालं.

शेवटी एक दिवस बाळुअण्णांनी अनिरुद्धला जवळ बोलावलं. त्यांना एक जुनी चावी देऊन ते माजघराजवळच्या एका अडगळीच्या खोलीत घेऊन गेले. तिकडे बाकीच्या पसाऱ्यात एक शिसवी लाकडाचा मोठा पेटारा ठेवलेला होता.

हे बघ! माझ्याकडे माझं स्वतःचं असं काहीच नाही. पण वाड्यात मी एकटा आणि शेवटचा ना म्हणून आपले सगळे कागदपत्र, जूने नकाशे, शेतीची कुळांचे हिशोब सगळे काही यात जपून ठेवले आहे मी. कधी काळी सात पिढ्यांनी ठेवलेले कागद आहेत हे. काय आहे मला सुद्धा माहिती नाही रे! आता तु आलायस तर आपण ते काढुया... म्हणजे तुला तरी समजेल. नकोत ते कागद फाडून टाकू चल!

अनिरुद्धला हातात खजिना पडल्यासारखचं वाटलं. ते लगेच तयार झाले. एकेक पेपर काढायचा, वाचायचा मग त्यावर बाळुअण्णा भाष्य करायचे. काय नव्हतं त्यात. कुळांना दिलेल्या कर्जाचे हिशेब, शेतसाऱ्याचे हिशेब, चोपड्या. जुन्या पोथ्या, मुलांच्या जन्म कुंडल्या, सोनाराकडून डाग बनवले त्याचा जमाखर्च. बियाणे, विहिरी बांधल्या त्यांचा हिशोब. काही कागदपत्रे तर अगदी जीर्ण झालेल्या अवस्थेत होती आणि मोडीत होती. अगदी जूने खलिते सुध्दा होते. त्यावर सरनोबतांनी उमटलेली मोहर व शिक्का होता.

ह्यातच काहीतरी मिळेल असं वाटून अनिरुद्धनी अतिशय जूने दस्तावेज काळजीपूर्वक पाकीटात भरले आणि बाळुअण्णांच्या परवानगीने पुरातत्व खात्यातल्या त्यांच्या मित्राला अभ्यासायला दिले.

अनिरुद्धचा अंदाज खरा निघाला. त्यात काही महत्वपूर्ण तपशील हातास आले. १८५७ च्या सुमारास केलेली मोहिम व त्यात कामी आलेली माणसे. १८७५ च्या आसपास शेतीची कसण्याकरता केलेली वाटणी व १८८० च्या सुमारास गणोजीच्या नावाने जमिनीचा तुकडा वेगळा काढून त्यावर हनुमान मंदीराची प्रतिष्ठापना व नंतर सुरू झालेला उत्सव... जो की नंतर बंद पडला होता.

बाळुअण्णांचा जन्म १९०० चा. “हे बघ! माझ्या लहानपणा पासून मी उत्सव होताना बघतो आहे. पण तो का सुरू झाला ते मला नक्की नाही सांगता येत. पण एक आठवतंय बरका, लहानपणी आमची आज्जी (विधवा होती ती, लाल आलवण नेसायची) आम्हाला झोपताना गोष्टी सांगे. तीच्या बोलण्यात पुष्कळदा गणोजी आणि भागीचा उल्लेख असे. कधीकधी आम्ही फार व्रात्यपणा केला ना की” भागी येईल हा! अशी धमकी देत असे. एकदा मला आठवतय..., आम्ही शेतावरच्या घरात रहायला गेलो होतो. तीन्हीसांजे नंतर बराच वेळ आम्ही लपंडाव खेळत होतो. हाका मारल्या तरी आमचा पत्ता नाही. शेवटी हातात फोक घेउन आज्जी शेतात आली आणि तिने आम्हाला चांगलं फोडून काढलं. अमावास्या, पौर्णिमेस गणोजी येत असतो तिकडे असं कायतरी बडबडत होती. त्या रात्री आज्जीने सांगितलेल्या गोष्टीतले थोडेथोडे आठवत आहे.

गणोजी म्हणजे आपल्या कुळांमधलाच एक. महादेवराव सरनोबत मोहिमेवर जाताना बरोबर पंचक्रोशीतील बऱ्याच तरुण सैनिकांना - तरुण कुळांना घेऊन बाहेर पडले होते. पण वाटेत जहाजावर महामारी कींवा प्लेग सारखे भयंकर दुखणे आले. परत येताना खुप माणसे मेली. त्यात गणोजी पण मेला. कोणीही परत दिसलं नाही. त्यांचे देह सुध्दा नाही. पण त्या नंतर भागीला, त्याच्या विधवेला वेड लागलं, मळवट भरुन ती शेतात, रानावनात फिरत असे. एका अमावास्येला तीने घरासमोर येऊन थयथयाट केला, शिव्याशाप दिले आणि त्याच मध्यरात्री तीने स्वतःला जाळून घेतले! त्यादिवशी नंतर त्याची आई पण निघून गेली. या घटनेची पूर्ण माहिती मला पण नाही पण तेव्हा पासून ती अमावस्या पौर्णिमेला दिसते, असं आज्जी सांगायची!

आता अनिरुद्धला दुखण्याचा उगम सापडल्यासारखे वाटत होते. पण खात्री करण्यासाठी अजून माहिती शोधणं आवश्यक होतं. पुन्हा एकदा जूना पेटारा मदतीला आला. या वेळेस मिळालेल्या कागदांमधे महादेवरावांनी आपल्या कारभाऱ्यांना लिहिलेले पत्र होते. त्यात मोहिमेवर निघालेल्या लोकांचा उल्लेख होता, महामारीचा उल्लेख होता. आलेल्या खर्चाचा उल्लेख होता. पण सगळ्यात मोठी आणि महत्वाची तळटीप होती... गणोजी मेला त्याची. बाकीचे आजारी पडले आणि मेले तसा तो देखील आजारी पडला होता. मरायला टेकला होता. जहाजावर महामारी पसरु नये म्हणून खलाशांनी इतर प्रेतांना समुद्रात जलसमाधी दिली, तसा त्यालाही वैतरणेत फेकला... फरक एवढाच की त्यावेळी गणोजी जिवंत होता!

क्रमशः


स्वाती नामजोशी | Swati Namjoshi
पुणे, महाराष्ट्र (भारत) । सभासद, मराठीमाती डॉट कॉम
मराठी कथा या विभागात लेखन.

अभिप्राय

अभिप्राय
नाव

अ रा कुलकर्णी,1,अ ल खाडे,2,अ ज्ञा पुराणिक,1,अंकित भास्कर,1,अंजली भाबट-जाधव,1,अंधश्रद्धेच्या कविता,5,अकोला,1,अजय दिवटे,1,अजित पाटणकर,18,अनंत दळवी,1,अनंत फंदी,1,अनंत भावे,1,अनिकेत येमेकर,2,अनिकेत शिंदे,1,अनिल गोसावी,2,अनिल भारती,1,अनिल वल्टे,2,अनुभव कथन,19,अनुरथ गोरे,1,अनुराधा पाटील,1,अनुराधा फाटक,39,अनुवादित कविता,1,अपर्णा तांबे,7,अब्राहम लिंकन,2,अभंग,6,अभिजित गायकवाड,1,अभिजीत टिळक,2,अभिव्यक्ती,1343,अभिषेक कातकडे,4,अमन मुंजेकर,7,अमरश्री वाघ,2,अमरावती,1,अमित पडळकर,4,अमित पवार,1,अमित पापळ,36,अमित बाविस्कर,3,अमित सुतार,1,अमुक-धमुक,1,अमृत जोशी,1,अमृता शेठ,1,अमोल कोल्हे,1,अमोल तांबे,1,अमोल देशमुख,1,अमोल बारई,3,अमोल वाघमारे,1,अमोल सराफ,2,अरविंद जामखेडकर,1,अरविंद थगनारे,4,अरुण कोलटकर,1,अर्चना कुळकर्णी,1,अर्चना डुबल,2,अर्जुन फड,3,अर्थनीति,3,अल्केश जाधव,1,अविनाश धर्माधिकारी,2,अशोक थोरात,1,अशोक रानडे,1,अश्विनी तातेकर-देशपांडे,1,अश्विनी तासगांवकर,2,अस्मिता मेश्राम-काणेकर,7,अहमदनगर,1,अक्षय वाटवे,1,अक्षरमंच,1085,आईच्या कविता,29,आईस्क्रीम,3,आकाश पवार,2,आकाश भुरसे,8,आज,8,आजीच्या कविता,1,आठवणींच्या कविता,18,आतले-बाहेरचे,3,आतिश कविता लक्ष्मण,1,आत्मविश्वासाच्या कविता,14,आदित्य कदम,1,आदेश ताजणे,8,आनं कविता,1,आनंद दांदळे,8,आनंद प्रभु,1,आनंदाच्या कविता,24,आमट्या सार कढी,18,आर समीर,1,आरती गांगण,2,आरती शिंदे,4,आरत्या,82,आरोग्य,21,आशा गवाणकर,1,आशिष खरात-पाटील,1,आशिष चोले,1,इंदिरा गांधी,1,इंदिरा संत,6,इंद्रजित नाझरे,26,इंद्रजीत भालेराव,1,इतिहास,220,इसापनीती कथा,48,उत्तम कोळगावकर,2,उदय दुदवडकर,1,उन्मेष इनामदार,1,उपवासाचे पदार्थ,15,उमेश कानतोडे,1,उमेश कुंभार,14,उमेश चौधरी,1,उस्मानाबाद,1,ऋग्वेदा विश्वासराव,5,ऋचा पिंपळसकर,10,ऋचा मुळे,18,ऋषिकेश शिरनाथ,2,ऋषीकेश कालोकार,2,ए श्री मोरवंचीकर,1,एच एन फडणीस,1,एप्रिल,30,एम व्ही नामजोशी,1,एहतेशाम देशमुख,2,ऐतिहासिक स्थळे,1,ऑक्टोबर,31,ऑगस्ट,31,ऑडिओ कविता,15,ऑडिओ बुक,1,ओंकार चिटणीस,1,ओम ढाके,8,ओमकार खापे,1,ओशो,1,औरंगाबाद,1,कपिल घोलप,11,करण विधाते,1,करमणूक,71,कर्क मुलांची नावे,1,कल्याण इनामदार,1,कविता शिंगोटे,1,कवितासंग्रह,279,कवी अनिल,1,कवी ग्रेस,4,कवी बी,1,काजल पवार,1,कार्यक्रम,12,कार्ल खंडाळावाला,1,कालिंदी कवी,2,काशिराम खरडे,1,कि का चौधरी,1,किरण कामंत,1,किल्ले,97,किल्ल्यांचे फोटो,5,किशोर चलाख,6,किशोर पवार,1,कुठेतरी-काहीतरी,3,कुणाल खाडे,3,कुणाल लोंढे,1,कुसुमाग्रज,10,कृष्णकेशव,1,कृष्णाच्या आरत्या,5,के के दाते,1,के तुषार,8,के नारखेडे,2,केदार कुबडे,40,केदार नामदास,1,केदार मेहेंदळे,1,केशव मेश्राम,1,केशवकुमार,2,केशवसुत,5,कोल्हापूर,1,कोशिंबीर सलाड रायते,14,कौशल इनामदार,1,खंडोबाची स्थाने,2,खंडोबाच्या आरत्या,2,खरगपूर,1,ग दि माडगूळकर,6,ग ल ठोकळ,3,ग ह पाटील,4,गंगाधर गाडगीळ,1,गडचिरोली,1,गणपतीच्या आरत्या,5,गणपतीच्या गोष्टी,24,गणेश कुडे,2,गणेश तरतरे,19,गणेश निदानकर,1,गणेश पाटील,1,गणेश भुसारी,1,गण्याचे विनोद,1,गाडगे बाबा,1,गायत्री सोनजे,5,गावाकडच्या कविता,13,गुरुदत्त पोतदार,2,गुरूच्या आरत्या,2,गुलझार काझी,1,गो कृ कान्हेरे,1,गो गं लिमये,1,गोकुळ कुंभार,13,गोड पदार्थ,56,गोपीनाथ,2,गोविंद,1,गोविंदाग्रज,1,गौतम जगताप,1,गौरांग पुणतांबेकर,1,घरचा वैद्य,2,घाट,1,चंद्रकांत जगावकर,1,चंद्रपूर,1,चटण्या,3,चातुर्य कथा,6,चित्रपट समीक्षा,1,चैतन्य म्हस्के,1,चैत्राली इंगळे,2,जयश्री चुरी,1,जयश्री मोहिते,1,जवाहरलाल नेहरू,1,जळगाव,1,जाई नाईक,1,जानेवारी,31,जालना,1,जितेश दळवी,1,जिल्हे,31,जीवनशैली,431,जुलै,31,जून,30,ज्योती किरतकुडवे,1,ज्योती मालुसरे,1,टीझर्स,1,ट्रेलर्स,3,ठाणे,2,डिसेंबर,31,डॉ मानसी राजाध्यक्ष,1,डॉ. दिलीप धैसास,1,तनवीर सिद्दिकी,1,तन्मय धसकट,1,तरुणाईच्या कविता,7,तिच्या कविता,63,तुकाराम गाथा,4,तुकाराम धांडे,1,तुतेश रिंगे,1,तेजस्विनी देसाई,1,दत्ता हलसगीकर,2,दत्ताच्या आरत्या,5,दत्तात्रय भोसले,1,दत्तो तुळजापूरकर,1,दया पवार,1,दर्शन जोशी,2,दर्शन शेळके,1,दशरथ मांझी,1,दादासाहेब गवते,1,दामोदर कारे,1,दिनदर्शिका,366,दिनविशेष,366,दिनेश बोकडे,1,दिनेश लव्हाळे,1,दिनेश हंचाटे,1,दिपक शिंदे,2,दिपाली गणोरे,1,दिवाळी फराळ,26,दीपा दामले,1,दीप्तीदेवेंद्र,1,दुःखाच्या कविता,75,दुर्गेश साठवणे,1,देवीच्या आरत्या,3,देशभक्तीपर कविता,2,धनराज बाविस्कर,68,धनश्री घाणेकर,1,धार्मिक स्थळे,1,धुळे,1,धोंडोपंत मानवतकर,12,नमिता प्रशांत,1,नलिनी तळपदे,1,ना के बेहेरे,1,ना घ देशपांडे,4,ना धों महानोर,3,ना वा टिळक,1,नांदेड,1,नागपूर,1,नारायण शुक्ल,1,नारायण सुर्वे,2,नाशिक,1,नासीर संदे,1,निखिल पवार,3,नितीन चंद्रकांत देसाई,1,निमित्त,4,निराकाराच्या कविता,11,निवडक,7,निसर्ग कविता,33,निळू फुले,1,नृसिंहाच्या आरत्या,1,नोव्हेंबर,30,न्याहारी,50,पथ्यकर पदार्थ,2,पद्मा गोळे,4,परभणी,1,पराग काळुखे,1,पर्यटन स्थळे,1,पल्लवी माने,1,पवन कुसुंदल,2,पांडुरंग वाघमोडे,3,पाककला,322,पाककृती व्हिडिओ,15,पालकत्व,7,पावसाच्या कविता,36,पी के देवी,1,पु ल देशपांडे,9,पु शि रेगे,1,पुंडलिक आंबटकर,3,पुडिंग,10,पुणे,13,पुरुषोत्तम जोशी,1,पुरुषोत्तम पाटील,1,पुर्वा देसाई,2,पूजा काशिद,1,पूजा चव्हाण,1,पूनम राखेचा,1,पोस्टर्स,5,पोळी भाकरी,27,पौष्टिक पदार्थ,20,प्र श्री जाधव,12,प्रकाश पाटील,1,प्रजोत कुलकर्णी,1,प्रतिक बळी,1,प्रतिभा जोजारे,1,प्रतिमा इंगोले,1,प्रतिक्षा जोशी,1,प्रदिप कासुर्डे,1,प्रफुल्ल चिकेरूर,10,प्रभाकर महाजन,1,प्रभाकर लोंढे,3,प्रवास वर्णन,1,प्रवासाच्या कविता,11,प्रविण पावडे,15,प्रवीण दवणे,1,प्रवीण राणे,1,प्रसन्न घैसास,2,प्रज्ञा वझे,2,प्रज्ञा वझे-घारपुरे,10,प्राजक्ता गव्हाणे,1,प्रितफुल प्रित,1,प्रिती चव्हाण,27,प्रिया जोशी,1,प्रियांका न्यायाधीश,3,प्रेम कविता,97,प्रेरणादायी कविता,17,फ मुं शिंदे,3,फादर स्टीफन्स,1,फेब्रुवारी,29,फोटो गॅलरी,10,फ्रॉय निस्सेन,1,बहिणाबाई चौधरी,6,बा भ बोरकर,8,बा सी मर्ढेकर,6,बातम्या,11,बाबा आमटे,1,बाबाच्या कविता,8,बाबासाहेब आंबेड,1,बायकोच्या कविता,5,बालकविता,14,बालकवी,8,बाळाची मराठी नावे,1,बाळासाहेब गवाणी-पाटील,21,बिपीनचंद्र नेवे,1,बी अरुणाचलाम्‌,1,बी रघुनाथ,1,बीड,1,बुलढाणा,1,बेकिंग,9,बेहराम कॉन्ट्रॅक्टर,1,भंडारा,1,भक्ती कविता,18,भक्ती रावनंग,1,भरत माळी,2,भा दा पाळंदे,1,भा रा तांबे,7,भा वें शेट्टी,1,भाज्या,29,भाताचे प्रकार,16,भानुदास,1,भानुदास धोत्रे,1,भुषण राऊत,1,भूगोल,1,भूमी जोशी,1,म म देशपांडे,1,मं वि राजाध्यक्ष,1,मंगला गोखले,1,मंगळागौरीच्या आरत्या,2,मंगेश कळसे,9,मंगेश पाडगांवकर,5,मंजुषा कुलकर्णी,2,मंदिरांचे फोटो,3,मंदिरे,4,मधल्या वेळेचे पदार्थ,41,मधुकर आरकडे,1,मधुकर जोशी,1,मधुसूदन कालेलकर,2,मनमोहन नातू,3,मनाचे श्लोक,205,मनिषा दिवेकर,3,मनिषा फलके,1,मराठी,1,मराठी उखाणे,2,मराठी कथा,107,मराठी कविता,1128,मराठी कवी,3,मराठी कोट्स,4,मराठी गझल,27,मराठी गाणी,2,मराठी गोष्टी,67,मराठी चारोळी,42,मराठी चित्रपट,18,मराठी टिव्ही,52,मराठी नाटक,1,मराठी पुस्तके,5,मराठी प्रेम कथा,23,मराठी भयकथा,44,मराठी मालिका,19,मराठी रहस्य कथा,2,मराठी लेख,47,मराठी विनोद,1,मराठी साहित्य,286,मराठी साहित्यिक,2,मराठी सुविचार,2,मराठीप्रेमी पालक महासंमेलन,5,मराठीमाती,147,मसाले,12,महात्मा गांधी,8,महात्मा फुले,1,महाराष्ट्र,304,महाराष्ट्र फोटो,10,महाराष्ट्राचा इतिहास,32,महाराष्ट्रीय पदार्थ,22,महालक्ष्मीच्या आरत्या,2,महेंद्र म्हस्के,1,महेश जाधव,3,महेश बिऱ्हाडे,9,मांसाहारी पदार्थ,17,माझं मत,4,माझा बालमित्र,90,मातीतले कोहिनूर,19,माधव ज्यूलियन,6,माधव मनोहर,1,माधवानुज,3,मानसी सुरज,1,मारुतीच्या आरत्या,2,मार्च,31,मीना तालीम,1,मुंबई,12,मुंबई उपनगर,1,मुकुंद भालेराव,1,मुकुंद शिंत्रे,35,मुक्ता चैतन्य,1,मुलांची नावे,1,मुलाखती,1,मे,31,मैत्रीच्या कविता,7,मोहिनी उत्तर्डे,2,यवतमाळ,1,यशपाल कांबळे,4,यशवंत दंडगव्हाळ,24,यादव सिंगनजुडे,2,योगा,1,योगेश कर्डिले,6,योगेश सोनवणे,2,रंगपंचमी,1,रंजना बाजी,1,रजनी जोगळेकर,5,रत्नागिरी,1,रविंद्र गाडबैल,1,रविकिरण पराडकर,1,रवींद्र भट,1,रा अ काळेले,1,रा देव,1,रागिनी पवार,1,राजकीय कविता,12,राजकुमार शिंगे,1,राजेंद्र भोईर,1,राजेश पोफारे,1,राजेश्वर टोणे,3,राम मोरे,1,रामकृष्ण जोशी,2,रामचंद्राच्या आरत्या,5,रायगड,1,राहुल अहिरे,3,रुपेश सावंत,1,रेश्मा जोशी,2,रेश्मा विशे,1,रोहित काळे,7,रोहित साठे,14,लघुपट,3,लता मंगेशकर,2,लहुजी साळवे,1,लक्ष्मण अहिरे,2,लक्ष्मीकांत तांबोळी,2,लातूर,1,लिलेश्वर खैरनार,2,लीना पांढरे,1,लीलावती भागवत,1,लोकमान्य टिळक,3,लोणची,9,वंदना विटणकर,2,वर्धा,1,वसंत बापट,12,वसंत साठे,1,वसंत सावंत,1,वा गो मायदेव,1,वा ना आंधळे,1,वा भा पाठक,2,वा रा कांत,3,वात्रटिका,2,वामन निंबाळकर,1,वासुदेव कामथ,1,वाळवणाचे पदार्थ,6,वि दा सावरकर,3,वि भि कोलते,1,वि म कुलकर्णी,5,वि स खांडेकर,1,विंदा करंदीकर,8,विक्रम खराडे,1,विचारधन,215,विजय पाटील,1,विजया जहागीरदार,1,विजया वाड,2,विजया संगवई,1,विठ्ठल वाघ,3,विठ्ठलाच्या आरत्या,5,विद्या कुडवे,4,विद्या जगताप,2,विद्याधर करंदीकर,1,विनायक मुळम,1,विरह कविता,58,विराज काटदरे,1,विलास डोईफोडे,4,विवेक जोशी,3,विशाल शिंदे,1,विशेष,12,विष्णूच्या आरत्या,4,विज्ञान तंत्रज्ञान,2,वृषाली काकडे,2,वृषाली सुनगार-करपे,1,वेदांत कोकड,1,वैभव गव्हाळे,1,वैभव सकुंडे,1,वैशाली झोपे,1,वैशाली नलावडे,1,व्यंगचित्रे,53,व्रत-वैकल्ये,1,व्हिडिओ,13,शंकर रामाणी,1,शंकर विटणकर,1,शंकर वैद्य,1,शंकराच्या आरत्या,4,शरणकुमार लिंबाळे,1,शशांक रांगणेकर,1,शशिकांत शिंदे,1,शां शं रेगे,1,शांततेच्या कविता,7,शांता शेळके,11,शांताराम आठवले,1,शाम जोशी,1,शारदा सावंत,4,शाळेचा डबा,15,शाळेच्या कविता,10,शितल सरोदे,1,शिरीष पै,1,शिरीष महाशब्दे,8,शिल्पा इनामदार-आर्ते,1,शिवाजी महाराज,7,शिक्षकांवर कविता,4,शुभम बंबाळ,2,शुभम सुपने,2,शेतकर्‍याच्या कविता,13,शेती,1,शेषाद्री नाईक,1,शैलेश सोनार,1,श्याम खांबेकर,1,श्रद्धा नामजोशी,9,श्रावणातल्या कहाण्या,27,श्री दि इनामदार,1,श्री बा रानडे,1,श्रीकृष्ण पोवळे,1,श्रीधर रानडे,2,श्रीधर शनवारे,1,श्रीनिवास खळे,1,श्रीपाद कोल्हटकर,1,श्रीरंग गोरे,1,श्रुती चव्हाण,1,संघर्षाच्या कविता,32,संजय उपाध्ये,1,संजय डोंगरे,1,संजय पाटील,1,संजय बनसोडे,2,संजय शिंदे,1,संजय शिवरकर,5,संजय सावंत,1,संजीवनी मराठे,3,संत एकनाथ,1,संत चोखामेळा,1,संत जनाबाई,1,संत तुकडोजी महाराज,2,संत तुकाराम,8,संत नामदेव,3,संत ज्ञानेश्वर,6,संतोष जळूकर,1,संतोष झोंड,1,संतोष सेलुकर,30,संदिप खुरुद,5,संदीपकुमार खुरुद,1,संदेश ढगे,39,संध्या भगत,1,संपादक मंडळ,1,संपादकीय,11,संपादकीय व्यंगचित्रे,2,संस्कार,2,संस्कृती,133,सई कौस्तुभ,1,सचिन पोटे,12,सचिन माळी,1,सण-उत्सव,22,सणासुदीचे पदार्थ,32,सतिश चौधरी,1,सतीश काळसेकर,1,सदानंद रेगे,2,सदाशिव गायकवाड,2,सदाशिव माळी,1,सनी आडेकर,10,सप्टेंबर,30,समर्थ रामदास,206,समर्पण,9,सरबते शीतपेये,8,सरयु दोशी,1,सरला देवधर,1,सरिता पदकी,3,सरोजिनी बाबर,1,सलीम रंगरेज,8,सविता कुंजिर,1,सांगली,1,सागर बनगर,1,सागर बाबानगर,1,सातारा,1,साने गुरुजी,5,सामाजिक कविता,112,सामान्य ज्ञान,8,सायली कुलकर्णी,7,साहित्य सेतू,1,साक्षी खडकीकर,9,साक्षी यादव,1,सिंधुदुर्ग,1,सिद्धी भालेराव,1,सिमा लिंगायत-कुलकर्णी,3,सुदेश इंगळे,20,सुधाकर राठोड,1,सुनिल नागवे,1,सुनिल नेटके,2,सुनील गाडगीळ,1,सुभाष कटकदौंड,2,सुमती इनामदार,1,सुमित्र माडगूळकर,1,सुरज दळवी,1,सुरज दुतोंडे,1,सुरज पवार,1,सुरेश भट,2,सुरेश सावंत,2,सुशील दळवी,1,सुशीला मराठे,1,सुहास बोकरे,6,सैनिकांच्या कविता,4,सैरसपाटा,127,सोपानदेव चौधरी,1,सोमकांत दडमल,1,सोलापूर,1,सौरभ सावंत,1,स्तोत्रे,2,स्नेहा कुंभार,1,स्फुटलेखन,2,स्फूर्ती गीत,1,स्माईल गेडाम,4,स्वप्नाली अभंग,5,स्वप्नील जांभळे,1,स्वाती काळे,1,स्वाती खंदारे,320,स्वाती गच्चे,1,स्वाती दळवी,9,स्वाती नामजोशी,31,स्वाती पाटील,1,स्वाती वक्ते,2,ह मुलांची नावे,1,हमार्टिक समा,1,हरितालिकेच्या आरत्या,1,हर्षद खंदारे,42,हर्षद माने,1,हर्षदा जोशी,3,हर्षवर्धन घाटे,2,हर्षाली कर्वे,2,हसनैन आकिब,3,हेमंत जोगळेकर,1,हेमंत देसाई,1,हेमंत सावळे,1,हेमा चिटगोपकर,8,होळी,5,ज्ञानदा आसोलकर,1,ज्ञानदेवाच्या आरत्या,2,
ltr
item
मराठीमाती । माझ्या मातीचे गायन: वारसा भाग ५ (इतिहास काय सांगतो?) - मराठी कथा
वारसा भाग ५ (इतिहास काय सांगतो?) - मराठी कथा
वारसा भाग ५,इतिहास काय सांगतो?,मराठी कथा - [Varsa Part 5 Itihas Kay Sangto?] मातीशी ऋणानुबंध ठेवुन दिलेल्या संस्कारांचा,परंपरेचा व माणुसकीचा वारसा.
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-mnqT1l7hLt5T0rrnSOPoqFVVMcBQOvD5slSaz4u51uW7860NqsVHPn-fWg5N8S7sS3qWVZa_5aNpvJyE7La9-IwabCDZX_PTSVsPaFjSqxX-MrTntXmzxoxU83ixdzIAhbpb5iPQms0P/s0/varsa-part-5-itihas-kay-sangto-marathi-katha.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEj-mnqT1l7hLt5T0rrnSOPoqFVVMcBQOvD5slSaz4u51uW7860NqsVHPn-fWg5N8S7sS3qWVZa_5aNpvJyE7La9-IwabCDZX_PTSVsPaFjSqxX-MrTntXmzxoxU83ixdzIAhbpb5iPQms0P/s72-c/varsa-part-5-itihas-kay-sangto-marathi-katha.jpg
मराठीमाती । माझ्या मातीचे गायन
https://www.marathimati.com/2020/12/varsa-part-5-itihas-kay-sangto-marathi-katha.html
https://www.marathimati.com/
https://www.marathimati.com/
https://www.marathimati.com/2020/12/varsa-part-5-itihas-kay-sangto-marathi-katha.html
true
2079427118266147504
UTF-8
सर्व पोस्ट लोड केल्या आहेत कोणत्याही पोस्ट आढळल्या नाहीत सर्व पहा अधिक वाचा उत्तर द्या उत्तर रद्द करा हटवा द्वारे स्वगृह पाने पाने सर्व पहा तुमच्यासाठी सुचवलेले विभाग संग्रह शोधा सर्व पोस्ट आपल्या विनंतीसह कोणतीही पोस्ट जुळणी आढळली नाही स्वगृहाकडे रविवार सोमवार मंगळवार बुधवार गुरुवार शुक्रवार शनिवार रवी सोम मंगळ बुध गुरु शुक्र शनी जानेवारी फेब्रुवारी मार्च एप्रिल मे जून जुलै ऑगस्ट सप्टेंबर ऑक्टोबर नोव्हेंबर डिसेंबर जाने फेब्रु मार्च एप्रि मे जून जुलै ऑग सप्टें ऑक्टो नोव्हें डिसें आत्ताच १ मिनिटापूर्वी $$1$$ मिनिटांपूर्वी १ तासापूर्वी $$1$$ तासांपूर्वी काल $$1$$ दिवसांपूर्वी $$1$$ आठवड्यांपूर्वी ५ आठवड्यांपेक्षा अधिक पूर्वी अनुयायी अनुसरण करा हे दर्जेदार साहित्य अवरोधीत केले आहे १: सामायिक करा २: सामायिक केलेल्या दुव्यावर क्लिक करून वाचा सर्व कोड कॉपी करा सर्व कोड कॉपी करा सर्व कोड आपल्या क्लिपबोर्डवर कॉपी केला आहे Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy विषय सूची