Loading ...
/* Dont copy */

धुळे जिल्हा (महाराष्ट्र)

धुळे जिल्हा - [Detailed Information and Photos of Dhule District] धुळे जिल्ह्याबद्दल संपुर्ण माहिती आणि छायाचित्रे.

धुळे जिल्हा | Dhule District

१९६१ मध्ये पश्चिम खानदेशाचे ‘धुळे जिल्हा’ असे नामकरण केले गेले


धुळे जिल्हा

तापी नदीच्या वरच्या खोऱ्यात वसलेल्या धुळे जिल्ह्याचा आकार काहीसा पंचकोनी आहे.

हा प्रदेश प्राचीन काळी ‘रायका’ नावाने ओळखला जाई. यादवकाळात याच प्रदेशाचा ‘साऊन देश’ असा उल्लेख केलेल आढळतो. पुढे बहामनी काळात हा प्रदेश खानाचा देश म्हणून ‘खानदेश’ या नावाने ओळखल जाऊ लागला. ब्रिटिशकाळात जळगाव व धुळे मिळून ‘खानदेश’ हा एकच जिल्हा होता. जिल्ह्याने मुख्यालय ‘धुळे’ येथे होते. पुढे खानदेशाचे ‘पूर्व खानदेश’ व ‘पश्चिम खानदेश’ असे दोन भाग करण्यात आले. पश्चिम खानदेश म्हणजेच थोड्याफार फरकाने आजचा धुळे जिल्हा! १९६१ मध्ये पश्चिम खानदेशाचे ‘धुळे जिल्हा’ असे नामकरण केले गेले.

प्राचीन काळी अभीर-अपभ्रंश अहीर - राजे सध्याच्या धुळे-जळगाव किंवा पूर्वीच्या खानदेश परिसरात राज्य करीत होते. या अहीरांची बोली ती ‘अहीराणी’ या भागात बोलली जाते.

‘भिल्ल’ ही राज्यातील एक प्रमुख आदिवासी जमात धुळे जिल्ह्यात केंद्रीत झाली आहे. या जमातीने स्वतःची वेगळी अशी सामाजिक व सांस्कृतिक वैशिष्ट्ये प्राचीन काळापासून जपली आहेत. या प्राचीन जमातीचा उल्लेख रामायण व महाभारतातही आढळतो. ही जमात मूळची भू-मध्य सागरी हवामानाच्या प्रदेशातील असावी व हवामान स्थितीत परिवर्तन झाल्यामुळे तिने स्थलांतर केले असावे, असे मानले जाते.

मुख्य ठिकाण: धुळे
तालुके: दहा
क्षेत्रफळ: १३,१५० चौ. कि. मी.
लोकसंख्या: २५,३५,७१५


धुळे जिल्ह्याचे भौगोलिक स्थान


राज्याच्या उत्तर भागात किंवा अधिक अचूक बोलावयाचे तर राज्याच्या वायव्य भागात धुळे जिल्हा वसला आहे. तापी नदीच्या वरच्या खोऱ्यात वसलेल्या या जिल्ह्याचा आकार काहीसा पंचकोनी आहे. पूर्वेस जळगाव जिल्हा, दक्षिणेस नाशिक जिल्हा, पश्चिमेस गुजरात राज्यातील सुरत व भडोच हे जिल्हे, उत्तरेस मध्य प्रदेशातील नेमाड जिल्हा यांनी हा जिल्हा सीमित झाला आहे. सातपुडा पर्वतरांगामुळे हा जिल्हा मध्य प्रदेश व गुजरात राज्यांपासून तर सातमाळा रांगांमुळे पश्चिम महाराष्ट्रापासून काहीसा वेगळा पडला आहे. राज्याच्या एकूण क्षेत्रापैकी सुमारे ४.३० टक्के क्षेत्र या जिल्ह्याच्या वाट्यास आले आहे.

धुळे जिल्ह्यातील तालुके

धुळे जिल्ह्यात एकूण दहा तालुके आहेत
  1. धुळे
  2. साक्री
  3. नवापूर
  4. नंदुरबार
  5. तळोदे
  6. अक्कलकुवा
  7. अक्राणी
  8. शहादे
  9. शिरपूर
  10. शिंदखेड

धुळे जिल्ह्याची प्राकृतिक रचना


उत्तरेकडील सातपुड्याचा डोंगराळ भाग, दक्षिणेकडील सातमाळाचा किंवा सह्याद्रीच्या फाट्यांचा डोंगराळ भाग व मधला सखल भाग अशी या जिल्ह्याची प्राकृतिक रचना आहे. उत्तरेकडील सातपुड्याच्या डोंगराळ भागात शिरपूर, शहादे, तळोदे व अक्कलकुवा या तालुक्यांचा उत्तर भाग येतो. अक्राणी तालुका याच डोंगराळ भागात आहे जिल्ह्याच्या उत्तर भागात पूर्व-पश्चिम पसरलेल्या सातपुड्याच्या रांगांमध्येही अनेक उंच सुळके किंवा शिखरे आहेत. अक्राणी (धडगाव) तालुक्यातील ‘अस्तंभा’ हे यांपैकी सर्वात उंच शिखर होय. ‘तोरणमाल’ हे सुमारे १,१०० मीटर उंचीवरील थंड हवेचे ठिकाण याच विभागात अक्राणी तालुक्यात आहे. जिल्ह्याच्या दक्षिण भागात नवापूर, साक्री व धुळे तालुक्यात सह्याद्रीचे फाटे पसरलेले आहेत. त्यामुळे हा भागही डोंगराळ बनला बनलेला दक्षिणेकडील भाग यांच्या दरम्यान तापी नदीखोऱ्याचा सखल, सपाट व सुपीक प्रदेश पसरलेला आहे. यात नंदुरबार, शिंदखेड व शिरपूर हे तालुके येतात.

धुळे जिल्ह्यातील नद्या


तापी ही जिल्ह्यातील प्रमुख नदी. ती जळगाव जिल्ह्यातून वाहत येऊन धुळे जिल्ह्यात प्रवेशते. जिल्ह्या च्या काहीशा मध्यभागातून ती पूर्वेकडून पश्चिमेकडे असा प्रवास करते. जिल्ह्यातील तिचा प्रवास शिंदखेड, नंदुरबार या तालुक्यांच्या उत्तर सीमेवरून तर शिरपूर व शहादे या तालुक्यांच्या दक्षिण सीमेवरून होतो. अनेर, अरुणावती, गोमाई व वाकी या तिच्या उजव्या काठच्या किंवा उत्तरेकडून येणाऱ्या उपनद्या होत. बोरी, पांझरा, बुराई, अमरावती, शिवा व वेसू या तिच्या डाव्या काठच्या किंवा दक्षिणेकडून येणाऱ्या उपनद्या होत. तापी-गोमाई संगमानतर गोमाईला पोटात घेऊन तापी पुढे गुजरात राज्यात प्रवेशते. धुळे जिल्ह्यातील अनेक नद्या व प्रवाह तापीला गुजरात राज्यात मिळतात.

पांझरा ही तापीची सर्वात मोठी उपनदी होय. तिचा उगम साक्री तालुक्यात धानोऱ्याच्या डोंगरात होतो. ही प्रथम पश्चिम-पूर्व व नंतर दक्षिण-उत्तर वाहत जाऊन शिंदखेड तालुक्याट तापी नदीस मिळते. तापीच्या उत्तरेकडील बहुतेक उपनद्यांचा उगम सातपुड्याच्या रांगांमध्ये होतोत तर दक्षिणेकडील बहुतेक उपनद्या सह्याद्रीच्या फाट्यांमध्ये उगम पावतात. धुळे जिल्ह्याचा बहुतेक प्रदेश तापी नदीच्या उपनद्यांनी सुपीक बनविलेला आहे. त्यामुळे जिल्हा तापीच्या खोऱ्यात वसला आहे, असे म्हटले जाते.


धुळे जिल्ह्यातील ‘तोरणमाळचे पठार’ म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या पर्वतरांगा वास्तविक सातपुडा पर्वताच्याच रांगा होत.

नर्मदा नदी जिल्ह्याच्या व स्वाभाविकतःच अक्राणी व अक्कलकुवा तालुक्यांच्याही उत्तर सीमेवरून वाहते. नर्मदेचा अवघा सत्तर किलोमीटर लांबीचा प्रवाह जिल्ह्याच्या सीमेस स्पर्श करून गेला आहे.

धुळे जिल्ह्यातील मृदा


तापी व तिच्या उपनद्यांनी वाहून आणलेल्या गाळामुळे साहजिकच, या नद्यांकाठची मृदा काळी कसदार व सुपीक आहे. ही मृदा कापसाच्या पिकासाठी अतिशय उपयुक्त ठरते. प्रत्येक पुराबरोबर वाहून आलेल्या गाळाचे संचयन होण्याचे कार्य सातत्याने चालू असल्याने या मृदेची सुपीकता टिकून रहाते. काही भागात विशेषतः तापीच्या उपनद्यांच्या खोऱ्यात मध्यम काळी मृदा आढळते. या मृदेत कापूस, गहू, भुईमूग, दादर (रबी ज्वारी) आदी पिके घेतली जातात. डोंगराळ भागातील मृदा रेताड व भुसभुशीत आहे. ज्वारी, बाजरी, नाचणी यासारखी पिके या मृदेत घेतली जातात.

धुळे जिल्ह्याचे हवामान


धुळे जिल्ह्याचे तापमान सर्वसाधारणतः उष्ण व कोरडे आहे. मे महिन्यात तापमान ४५ डिग्री से. ची कमाल मर्यादा गाठते तर डिसेंबरमध्ये ते १२ डिग्री से. पर्यंत खाली येते. उन्हाळ्यातील सरासरी तापमान ३० ते ३५ डिग्री से. इतके असते. हिवाळ्यातील सरासरी तापमान २३ ते २५ डिग्री से. इतके असते. जिल्ह्यातील उत्तर व पश्चिम भागाची समुद्रसपाटीपासूनची उंची अधिक असल्याने तुलनात्मकदृष्ट्या तेथील उन्हाळे अधिक सुसह्य असतात. ‘तोरणमाळ’ हे सुमारे अकराशे मीटर उंचीवरील थंड हवेचे ठिकाण अक्राणी (धडगाव) तालुक्यात आहे.

जिल्ह्यातील सरासरी वार्षिक पर्जन्यमान ६७ से. मी. इतके आहे. जिल्ह्यात पडणारा पाऊस अनिश्चित स्वरूपाचा असून त्याचे वितरणही असमान आहे. बहुतांश पाऊस नैऋत्य मोसमी वाऱ्यांपासून पडतो. पावसाचे प्रमाण पश्चिमेकडून पूर्वेकडे कमी कमी होत जाते. पश्चिम भाग अधिक उंचीचा व झाडी असलेला असल्याने या भागात पाऊस अधिक पडतो. अक्कलकुवा व अक्राणी हे तालुके तसेच साक्री, नवापूर व नंदुरबार या तालुक्यांचा पश्चिम भाग अधिक पावसाचा गणला जातो. धुळे, शिंदखेड व शिरपूर तालुक्यात कमी पाऊस पडतो.

सुखटणकर समितीने निश्चित केल्याप्रमाणे जिल्ह्यातील साक्री, धुळे, शिंदखेड व नंदुरबार या चार तालुक्याचा समावेश अवर्षणप्रवण क्षेत्रात होत असे. त्यानुसार १९७४-७५ पासून या तालुक्यांमध्ये अवर्षणप्रवण क्षेत्रविकास कार्यक्रम राबविण्यात येत आहे. आता डॉ. सी. एच. हनुमंतराव समितीच्या शिफारशींनुसार केंद्र शासनाने अक्राणी, अक्क्लकुवा व तळोदे या तालुक्यांचाही समावेश अवर्षणप्रवण क्षेत्रात केला असून १९९४-९५ पासून या तीन तालुक्यांमध्येही अवर्षणप्रवण क्षेत्रविकास कार्यक्रम राबविण्यास सुरवात झाली आहे. वर नमूद केलेल्या सात तालुक्यांपैकी धुळे व शिंदखेड वगळता उर्वरित तालुके आदिवासी गटात मोडतात.

धुळे जिल्ह्यातील पिके


बाजरी, भुईमुग, तीळ, कापूस, मूग, तांदूळ ही जिल्ह्यात घेतली जाणारी प्रमुख खरीप पिके होत. रबी हंगामात गहू व हरभरा ही पिके घेतली जातात. ज्वारीचे पीक दोन्ही हंगामात घेतले जाते. रबी ज्वारीस ‘दादर’ असे संबोधले जाते. शहादे तालुक्यात गहू मोठ्या प्रमाणावर पिकतो. हा तालुका म्हणजे जिल्ह्याचे गव्हाचे कोठार होय.

भुईमूग हे धुळे जिल्ह्यातील एक प्रमुख खरीप पीक असून राज्यातील इतर कोणत्याही जिल्ह्यापेक्षा धुळे जिल्ह्यात भुईमुगाखालील क्षेत्र अधिक आहे. हा जिल्हा भुईमुगाच्या उत्पादनात अग्रेसर असलेल्या जिल्ह्यांपैकी एक आहे. साक्री, शिंदखेड व नंदुरबाअ हे तालुके भुईमुगाच्या उत्पादनासाठी अधिक प्रसिद्ध आहेत. कापसाच्या उत्पादनासाठीही जिल्हा प्रसिद्ध आहे. तापीच्या खोऱ्यात विशेषत्वाने शिरपूर व शिंदखेड या तालुक्यांमध्ये कापसाचे नगदी उत्पादन घेतले जाते. शहादे, साक्री, तळोदे, धुळे व नंदुरबार हे तालुके ऊसाच्या उत्पादनाच्या दृष्टीने महत्त्वाचे आहेत. गहू, हरभरा ही रबी पिके प्रामुख्याने धुळे, नंदुरबार, शहादे व साक्री या तालुक्यांमध्ये घेतली जातात. नंदुरबारची मिरची व तुरडाळ राज्यात प्रसिद्ध आहे.

धुळे जिल्ह्यातील जलसिंचन


धुळे जिल्ह्यात मोठा प्रकल्प नाही. पुरमेपाडा येथे बोरीनदीवर धरण बांधण्यात आले आहे. अरुणावती नदीवर, हाडाखेड गावाजवळ ‘करवंदी’ हे धरण आहे. कान या पांझरानदीच्या उपनदीवर मालनगाव येथे धरण बांधण्यात आले आहे. पांझरा नदीवरील सरसनगर येथील धरण, बुराई नदीवरील गांगेश्वर धरण, कानोली नदीवरील बोरकुंड धरण व रंगावली नदीवरील वडकलंबी येथील धरण ही जिल्ह्यातील नाव घेण्याजोगी अन्य धरणे होत.

धुळे जिल्ह्यातील वने


वनसंपत्तीच्या दृष्टीने समृद्ध जिल्हा. एकूण भौगोलिक क्षेत्रांपैकी जवळ जवळ चाळीस टक्के क्षेत्र वनव्याप्त आहे. एकूण वनव्याप्त क्षेत्र विचारात घेत हा जिल्हा राज्यातील दुसऱ्या क्रमांकाचा जिल्हा ठरतो. राज्यातील एकूण वनक्षेत्रापैकी जवळ जवळ दहा टक्के क्षेत्र या जिल्ह्यात आहे. अक्राणी वनांच्या दृष्टीने सर्वाधिक समृद्ध आहे. शिंदखेड तालुक्यात सर्वांत कमी वनक्षेत्र आहे.

येथील वनांमध्ये विविध प्रकारचे वृक्ष आहेत. साग, खैर, शिसव, सालई, अंजन, धावडा, बांबू यांसारखे आर्थिकदृष्ट्या महत्त्वाचे असलेले वृक्ष येथे आहेत. साक्री व धुळे तालुक्यात गवताची कुरणे आहेत. बांधकामासाठी वापरण्यात येणारे सागाचे लाकूड हे येथील प्रमुख वनोत्पादन आहे. मध, डिंक, लाख, चारोळे, तेंदूपाने, मोहाची फळे व रोशा गवत ही येथील गौण वनोत्पादने होत. रोशा गवतापासून सुगंधी व औषधी तेल बनविले जाते. अनेर धरण येथील अभयारण्य प्रसिद्ध आहे. अक्राणी तालुक्यात तोरणमाळच्या परिसरात वनोद्यान विकसित करण्यात आले आहे.

धुळे जिल्ह्यातील लोकजीवन


आदिवासी जमातीचे एकूण लोकसंख्येशी असलेले प्रमाण लक्षात घेता राज्यात धुळे जिल्ह्याचा क्रमांक पहिला लागतो. एकूण लोकसंख्येशी आदिवासीचे प्रमाण जिल्ह्यात चाळीस टक्के इतके आहे. गोमीत, पावरे, मावची, भिल्ल, कातकरी व काथोडी या येथील आदिवासी जमाती होत. नवापूर परिसरात पावरे जमातीची लोकसंख्या एकवटलेली आहे. भिल्ल लोक जिल्ह्यात सर्वत्र आढळतात.

वंजारी, ठेलारी व फासेपारधी या भटक्या व विमुक्त जमातीचे लोकही जिल्ह्यात आढळून येतात.

धुळे जिल्ह्यातील उद्योगधंदे


औद्योगिक विकासासाठी आवश्यक असलेल्या पायाभूत सुविधा उपलब्ध नसल्याने जिल्ह्याची औद्योगिक प्रगती फारशी झालेली नाही. तथापि, गेल्या काही वर्षात उद्योगधंद्यांच्या विकेंद्रीकरणाच्या धोरणामुळे येथील औद्योगिक विकासास चालना मिळाली असून धुळे व दोंडाईचे येथे औद्योगिक वसाहती स्थापन झाल्या आहेत. कृषि-उत्पादनावर आधारित अशा तेलगिरण्या, डाळगिरण्या, लाकूड कटाईचे कारखाने, हातमाग-यंत्रमाग, जिनिंग-प्रेसिंग अशा उद्योगांचा जिल्ह्यात अधिक विकास झाला आहे.

धुळे येथे सूतगिरणी, कापडगिरणी, वनस्पती तुपाचा कारखाना, तेलगिरण्या डाळगिरण्या, लाकूड कटाईचे कारखाने आदी उद्योग आहेत. धुळे, दोंडाईचे, नंदुरबार, नरडाणे, शिरपूर व शहादे आदी ठिकाणी जिनिंग-प्रेसिंगचे कारखाने व तेलगिरण्या आहेत. नंदुरबार, धुळे व दोंडाईचे येथे डाळगिरण्या आहेत. दोंडाईचे येथे स्टार्च तयार करण्याचा कारखाना आहे. शहादे तालुक्यात लोणखेडी येथे सूत गिरणी आहे. साक्री तालुकात भाडणे येथे पांझराकाना सहकारी साखर कारखाना; शहादे तालुक्यात पुरुषोत्तमनगर येथे सातपुडा-तापी परिसर सहकारी साखर कारखाना; शिरपूर तालुक्यात शिवाजीनगर (दहीवड) येथे शिरपूर शेतकरी सहकारी साखर कारखाना; शिंदखेड तालुक्यात विखुर्ले (दोंडाईचे) येथे शिंदखेड तालुका सहकारी साखर कारखाना हे सहकारी तत्त्वावरील साखर कारखाने जिल्ह्यात कार्यरत आहेत.

दुग्धोत्पादन मोठ्या प्रमाणावर होत असल्याने हा जिल्हा ‘दुधा-तुपाचा जिल्हा’ म्हणुन प्रसिद्ध आहे. धुळे, शिरपूर, शिंदखेड, शहादे व नरडाणे येथे दूधशितकरण केंद्रे आहेत.

धुळे जिल्ह्यातील प्रमुख स्थळे


धुळे: पांझरा नदीकाठी वसलेले हे शहर जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण आहे. हे शहर मुंबई-आग्रा या राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक तीनवर वसले असून धुळे-कलकत्ता आ राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक सहा येथूनच सुरू होतो. इतिहासाचार्य राजवाडे यांनी स्थापन केलेले राजवाडे संशोधन मंदिर शहराचे भूषण आहे. समर्थ वाग्देवता मंदिर, गांधी तत्त्वज्ञान मंदिर, गरुड वाचनालय यांसारख्या अनेक संस्था शहरात आहेत. येथील एकवीरा देवीचे मंदिर भाविकांचे श्रद्धास्थान आहे. येथे दूरदर्शनचे सहप्रक्षेपण केंद्र आहे. जवळच नकाणे व डेडरगाव तलाव ही सहलीची ठिकाणे आहेत. डेडरगाव तलाव व पाझंरा तलाव व पांझरा नदी यातून शहरास पाणीपुरवठा होतो.

नंदुरबार: नंदुरबार तालुक्याचे मुख्य ठिकाण. १९४२ च्या स्वातंत्र्य आंदोलनात आपल्या छातीवर गोळ्या झेलणाऱ्या बालक्रांतिकारक शिरिषकुमार यांच्या हौतात्म्याचे पावन झालेले शहर. येथे शिरिषकुमारचे स्मारक आहे. हे शहर ‘नंद’ या गवळी राजाने वसविले असे म्हणतात. मोगलकालीन संपन्न बाजारपेठ. येथील मिरची व तुरडाळ राज्यात प्रसिद्ध.

धडगाव: अक्राणी तालुक्याचे मुख्य ठिकाण ‘तोरणमाळ’ हे थंड हवेचे ठिकाण याच तालुक्यात आहे.

तोरणमाळ: प्राचीन मांडू घराण्याच्या राजधानीचे ठिकाण. हे थंड हवेचे ठिकाण अलीकडील काळात पर्यटकाचे आकर्षणकेंद्र बनले आहे.

प्रकाशे: तापी व गोमाई या नद्यांच्या संगमावर वसलेले तीर्थक्षेत्र. येथील केदारेश्वर व संगमेश्वर मंदिरे प्रसिद्ध. हे ठिकाण ‘खानदेशाची काशी’ म्हणून ओळखले जाते.

याशिवाय दोंडाईचे (शिरपूर तालुक्यात. जिल्ह्यातील मध्यवर्ती ठिकाण. महत्त्वाची बाजारपेठ.) सारंगखेडे (शहादे तालुक्यात तापी नदीच्या काठी. श्रीदत्तात्रयाचे तीर्थक्षेत्र.) मुडावद (शिंदखेड तालुक्यात तापी व पांझरा यांचा संगम.); थाळनेर (शिरपूर तालुक्यात. भुईकोट किल्ला.); दरावीपूर (गरम पाण्याचे झरे.) सोनगीर (धुळे तालुक्यात. गोविंद महाराजांची समाधी. डोगंरी किल्ला.) ही जिल्ह्यातील इतर महत्त्वाची स्थळे होत.

धुळे जिल्ह्यातील वाहतूक


मुंबई-आग्रा राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक तीनचा ११५ कि. मी. लांबीचा पट्टा जिल्ह्यातून गेला आहे. धुळे, सोनगीर, नरडाणे व शिरपूर ही या महामार्गावरील जिल्ह्यातील प्रमुख ठिकाणे होत. धुळे-कलकत्ता हा राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक सहा धुळ्यापासूनच सुरू होतो व पुढे जळगाव, नागपूरमार्गे कलकत्त्यास जातो.

जळगाव जिल्ह्यातील भुसावळवरून येणारा लोहमार्ग जिल्ह्यातून गेला आहे. हा लोहमार्ग पुढे गुजरातमधील सुरतपर्यंत जातो. नरडाणे, शिंदखेड, दोंडाईचे, नंदुरबार, नवापूर ही या लोहमार्गावरील जिल्ह्यातील प्रमुख स्थानके होत. जळगाव जिल्ह्यातील चाळीसगावपासून निघणारा एक लोहमार्ग धुळ्यापर्यंत आला आहे.


नुकतीच राज्यपालांनी ‘नंदुरबार’ या नव्या जिल्ह्याच्या निर्मितीची अधिसूचना प्रसृत केली आहे. ‘धुळे’ जिल्ह्याचे विभाजन करण्यात येऊन १५ जून १९९८ पासून हा जिल्हा अस्तित्वात येणे अपेक्षित आहे.


मराठीमाती डॉट कॉम संपादक मंडळ
२००२ । मराठीमाती डॉट कॉम । पुणे
संपादक मंडळाद्वारे विविध विभागांतील साहित्याचे संपादन, पुनर्लेखन आणि संदर्भासहित नवीन लेखन केले जाते.

अभिप्राय

अभिप्राय
नाव

अ रा कुलकर्णी,1,अ ल खाडे,2,अ ज्ञा पुराणिक,1,अंकित भास्कर,1,अंजली भाबट-जाधव,1,अंधश्रद्धेच्या कविता,5,अकोला,1,अजय दिवटे,1,अजित पाटणकर,18,अनंत दळवी,1,अनंत फंदी,1,अनंत भावे,1,अनिकेत येमेकर,2,अनिकेत शिंदे,1,अनिल गोसावी,2,अनिल भारती,1,अनिल वल्टे,2,अनुभव कथन,19,अनुरथ गोरे,1,अनुराधा पाटील,1,अनुराधा फाटक,39,अनुवादित कविता,1,अपर्णा तांबे,7,अब्राहम लिंकन,2,अभंग,6,अभिजित गायकवाड,1,अभिजीत टिळक,2,अभिव्यक्ती,1345,अभिषेक कातकडे,4,अमन मुंजेकर,7,अमरश्री वाघ,2,अमरावती,1,अमित पडळकर,4,अमित पवार,1,अमित पापळ,36,अमित बाविस्कर,3,अमित सुतार,1,अमुक-धमुक,1,अमृत जोशी,1,अमृता शेठ,1,अमोल कोल्हे,1,अमोल तांबे,1,अमोल देशमुख,1,अमोल बारई,3,अमोल वाघमारे,1,अमोल सराफ,2,अरविंद जामखेडकर,1,अरविंद थगनारे,5,अरुण कोलटकर,1,अर्चना कुळकर्णी,1,अर्चना डुबल,2,अर्जुन फड,3,अर्थनीति,3,अल्केश जाधव,1,अविनाश धर्माधिकारी,2,अशोक थोरात,1,अशोक रानडे,1,अश्विनी तातेकर-देशपांडे,1,अश्विनी तासगांवकर,2,अस्मिता मेश्राम-काणेकर,7,अहमदनगर,1,अक्षय वाटवे,1,अक्षरमंच,1086,आईच्या कविता,29,आईस्क्रीम,3,आकाश पवार,2,आकाश भुरसे,8,आज,8,आजीच्या कविता,1,आठवणींच्या कविता,18,आतले-बाहेरचे,3,आतिश कविता लक्ष्मण,1,आत्मविश्वासाच्या कविता,14,आदित्य कदम,1,आदेश ताजणे,8,आनं कविता,1,आनंद दांदळे,8,आनंद प्रभु,1,आनंदाच्या कविता,25,आमट्या सार कढी,18,आर समीर,1,आरती गांगण,2,आरती शिंदे,4,आरत्या,82,आरोग्य,21,आशा गवाणकर,1,आशिष खरात-पाटील,1,आशिष चोले,1,इंदिरा गांधी,1,इंदिरा संत,6,इंद्रजित नाझरे,26,इंद्रजीत भालेराव,1,इतिहास,220,इसापनीती कथा,48,उत्तम कोळगावकर,2,उदय दुदवडकर,1,उन्मेष इनामदार,1,उपवासाचे पदार्थ,15,उमेश कानतोडे,1,उमेश कुंभार,14,उमेश चौधरी,1,उस्मानाबाद,1,ऋग्वेदा विश्वासराव,5,ऋचा पिंपळसकर,10,ऋचा मुळे,18,ऋषिकेश शिरनाथ,2,ऋषीकेश कालोकार,2,ए श्री मोरवंचीकर,1,एच एन फडणीस,1,एप्रिल,30,एम व्ही नामजोशी,1,एहतेशाम देशमुख,2,ऐतिहासिक स्थळे,1,ऑक्टोबर,31,ऑगस्ट,31,ऑडिओ कविता,15,ऑडिओ बुक,1,ओंकार चिटणीस,1,ओम ढाके,8,ओमकार खापे,1,ओशो,1,औरंगाबाद,1,कपिल घोलप,12,करण विधाते,1,करमणूक,71,कर्क मुलांची नावे,1,कल्याण इनामदार,1,कविता शिंगोटे,1,कवितासंग्रह,279,कवी अनिल,1,कवी ग्रेस,4,कवी बी,1,काजल पवार,1,कार्यक्रम,12,कार्ल खंडाळावाला,1,कालिंदी कवी,2,काशिराम खरडे,1,कि का चौधरी,1,किरण कामंत,1,किल्ले,97,किल्ल्यांचे फोटो,5,किशोर चलाख,6,किशोर पवार,1,कुठेतरी-काहीतरी,3,कुणाल खाडे,3,कुणाल लोंढे,1,कुसुमाग्रज,10,कृष्णकेशव,1,कृष्णाच्या आरत्या,5,के के दाते,1,के तुषार,8,के नारखेडे,2,केदार कुबडे,40,केदार नामदास,1,केदार मेहेंदळे,1,केशव मेश्राम,1,केशवकुमार,2,केशवसुत,5,कोल्हापूर,1,कोशिंबीर सलाड रायते,14,कौशल इनामदार,1,खंडोबाची स्थाने,2,खंडोबाच्या आरत्या,2,खरगपूर,1,ग दि माडगूळकर,6,ग ल ठोकळ,3,ग ह पाटील,4,गंगाधर गाडगीळ,1,गडचिरोली,1,गणपतीच्या आरत्या,5,गणपतीच्या गोष्टी,24,गणेश कुडे,2,गणेश तरतरे,19,गणेश निदानकर,1,गणेश पाटील,1,गणेश भुसारी,1,गण्याचे विनोद,1,गाडगे बाबा,1,गायत्री सोनजे,5,गावाकडच्या कविता,13,गुरुदत्त पोतदार,2,गुरूच्या आरत्या,2,गुलझार काझी,1,गो कृ कान्हेरे,1,गो गं लिमये,1,गोकुळ कुंभार,13,गोड पदार्थ,56,गोपीनाथ,2,गोविंद,1,गोविंदाग्रज,1,गौतम जगताप,1,गौरांग पुणतांबेकर,1,घरचा वैद्य,2,घाट,1,चंद्रकांत जगावकर,1,चंद्रपूर,1,चटण्या,3,चातुर्य कथा,6,चित्रपट समीक्षा,1,चैतन्य म्हस्के,1,चैत्राली इंगळे,2,जयश्री चुरी,1,जयश्री मोहिते,1,जवाहरलाल नेहरू,1,जळगाव,1,जाई नाईक,1,जानेवारी,31,जालना,1,जितेश दळवी,1,जिल्हे,31,जीवनशैली,431,जुलै,31,जून,30,ज्योती किरतकुडवे,1,ज्योती मालुसरे,1,टीझर्स,1,ट्रेलर्स,3,ठाणे,2,डिसेंबर,31,डॉ मानसी राजाध्यक्ष,1,डॉ. दिलीप धैसास,1,तनवीर सिद्दिकी,1,तन्मय धसकट,1,तरुणाईच्या कविता,7,तिच्या कविता,63,तुकाराम गाथा,4,तुकाराम धांडे,1,तुतेश रिंगे,1,तेजस्विनी देसाई,1,दत्ता हलसगीकर,2,दत्ताच्या आरत्या,5,दत्तात्रय भोसले,1,दत्तो तुळजापूरकर,1,दया पवार,1,दर्शन जोशी,2,दर्शन शेळके,1,दशरथ मांझी,1,दादासाहेब गवते,1,दामोदर कारे,1,दिनदर्शिका,366,दिनविशेष,366,दिनेश बोकडे,1,दिनेश लव्हाळे,1,दिनेश हंचाटे,1,दिपक शिंदे,2,दिपाली गणोरे,1,दिवाळी फराळ,26,दीपा दामले,1,दीप्तीदेवेंद्र,1,दुःखाच्या कविता,75,दुर्गेश साठवणे,1,देवीच्या आरत्या,3,देशभक्तीपर कविता,2,धनराज बाविस्कर,68,धनश्री घाणेकर,1,धार्मिक स्थळे,1,धुळे,1,धोंडोपंत मानवतकर,12,नमिता प्रशांत,1,नलिनी तळपदे,1,ना के बेहेरे,1,ना घ देशपांडे,4,ना धों महानोर,3,ना वा टिळक,1,नांदेड,1,नागपूर,1,नारायण शुक्ल,1,नारायण सुर्वे,2,नाशिक,1,नासीर संदे,1,निखिल पवार,3,नितीन चंद्रकांत देसाई,1,निमित्त,4,निराकाराच्या कविता,11,निवडक,7,निसर्ग कविता,33,निळू फुले,1,नृसिंहाच्या आरत्या,1,नोव्हेंबर,30,न्याहारी,50,पथ्यकर पदार्थ,2,पद्मा गोळे,4,परभणी,1,पराग काळुखे,1,पर्यटन स्थळे,1,पल्लवी माने,1,पवन कुसुंदल,2,पांडुरंग वाघमोडे,3,पाककला,322,पाककृती व्हिडिओ,15,पालकत्व,7,पावसाच्या कविता,36,पी के देवी,1,पु ल देशपांडे,9,पु शि रेगे,1,पुंडलिक आंबटकर,3,पुडिंग,10,पुणे,13,पुरुषोत्तम जोशी,1,पुरुषोत्तम पाटील,1,पुर्वा देसाई,2,पूजा काशिद,1,पूजा चव्हाण,1,पूनम राखेचा,1,पोस्टर्स,5,पोळी भाकरी,27,पौष्टिक पदार्थ,20,प्र श्री जाधव,12,प्रकाश पाटील,1,प्रजोत कुलकर्णी,1,प्रतिक बळी,1,प्रतिभा जोजारे,1,प्रतिमा इंगोले,1,प्रतिक्षा जोशी,1,प्रदिप कासुर्डे,1,प्रफुल्ल चिकेरूर,10,प्रभाकर महाजन,1,प्रभाकर लोंढे,3,प्रवास वर्णन,1,प्रवासाच्या कविता,11,प्रविण पावडे,15,प्रवीण दवणे,1,प्रवीण राणे,1,प्रसन्न घैसास,2,प्रज्ञा वझे,2,प्रज्ञा वझे-घारपुरे,10,प्राजक्ता गव्हाणे,1,प्रितफुल प्रित,1,प्रिती चव्हाण,27,प्रिया जोशी,1,प्रियांका न्यायाधीश,3,प्रेम कविता,97,प्रेरणादायी कविता,17,फ मुं शिंदे,3,फादर स्टीफन्स,1,फेब्रुवारी,29,फोटो गॅलरी,10,फ्रॉय निस्सेन,1,बहिणाबाई चौधरी,6,बा भ बोरकर,8,बा सी मर्ढेकर,6,बातम्या,11,बाबा आमटे,1,बाबाच्या कविता,8,बाबासाहेब आंबेड,1,बायकोच्या कविता,5,बालकविता,14,बालकवी,8,बाळाची मराठी नावे,1,बाळासाहेब गवाणी-पाटील,21,बिपीनचंद्र नेवे,1,बी अरुणाचलाम्‌,1,बी रघुनाथ,1,बीड,1,बुलढाणा,1,बेकिंग,9,बेहराम कॉन्ट्रॅक्टर,1,भंडारा,1,भक्ती कविता,18,भक्ती रावनंग,1,भरत माळी,2,भा दा पाळंदे,1,भा रा तांबे,7,भा वें शेट्टी,1,भाज्या,29,भाताचे प्रकार,16,भानुदास,1,भानुदास धोत्रे,1,भुषण राऊत,1,भूगोल,1,भूमी जोशी,1,म म देशपांडे,1,मं वि राजाध्यक्ष,1,मंगला गोखले,1,मंगळागौरीच्या आरत्या,2,मंगेश कळसे,9,मंगेश पाडगांवकर,5,मंजुषा कुलकर्णी,2,मंदिरांचे फोटो,3,मंदिरे,4,मधल्या वेळेचे पदार्थ,41,मधुकर आरकडे,1,मधुकर जोशी,1,मधुसूदन कालेलकर,2,मनमोहन नातू,3,मनाचे श्लोक,205,मनिषा दिवेकर,3,मनिषा फलके,1,मराठी,1,मराठी उखाणे,2,मराठी कथा,107,मराठी कविता,1129,मराठी कवी,3,मराठी कोट्स,4,मराठी गझल,27,मराठी गाणी,2,मराठी गोष्टी,67,मराठी चारोळी,42,मराठी चित्रपट,18,मराठी टिव्ही,52,मराठी नाटक,1,मराठी पुस्तके,5,मराठी प्रेम कथा,23,मराठी भयकथा,44,मराठी मालिका,19,मराठी रहस्य कथा,2,मराठी लेख,47,मराठी विनोद,1,मराठी साहित्य,286,मराठी साहित्यिक,2,मराठी सुविचार,2,मराठीप्रेमी पालक महासंमेलन,5,मराठीमाती,147,मसाले,12,महात्मा गांधी,8,महात्मा फुले,1,महाराष्ट्र,304,महाराष्ट्र फोटो,10,महाराष्ट्राचा इतिहास,32,महाराष्ट्रीय पदार्थ,22,महालक्ष्मीच्या आरत्या,2,महेंद्र म्हस्के,1,महेश जाधव,3,महेश बिऱ्हाडे,9,मांसाहारी पदार्थ,17,माझं मत,4,माझा बालमित्र,90,मातीतले कोहिनूर,19,माधव ज्यूलियन,6,माधव मनोहर,1,माधवानुज,3,मानसी सुरज,1,मारुतीच्या आरत्या,2,मार्च,31,मीना तालीम,1,मुंबई,12,मुंबई उपनगर,1,मुकुंद भालेराव,1,मुकुंद शिंत्रे,35,मुक्ता चैतन्य,1,मुलांची नावे,1,मुलाखती,1,मे,31,मैत्रीच्या कविता,7,मोहिनी उत्तर्डे,2,यवतमाळ,1,यशपाल कांबळे,4,यशवंत दंडगव्हाळ,24,यादव सिंगनजुडे,2,योगा,1,योगेश कर्डिले,6,योगेश सोनवणे,2,रंगपंचमी,1,रंजना बाजी,1,रजनी जोगळेकर,5,रत्नागिरी,1,रविंद्र गाडबैल,1,रविकिरण पराडकर,1,रवींद्र भट,1,रा अ काळेले,1,रा देव,1,रागिनी पवार,1,राजकीय कविता,12,राजकुमार शिंगे,1,राजेंद्र भोईर,1,राजेश पोफारे,1,राजेश्वर टोणे,3,राम मोरे,1,रामकृष्ण जोशी,2,रामचंद्राच्या आरत्या,5,रायगड,1,राहुल अहिरे,3,रुपेश सावंत,1,रेश्मा जोशी,2,रेश्मा विशे,1,रोहित काळे,7,रोहित साठे,14,लघुपट,3,लता मंगेशकर,2,लहुजी साळवे,1,लक्ष्मण अहिरे,2,लक्ष्मीकांत तांबोळी,2,लातूर,1,लिलेश्वर खैरनार,2,लीना पांढरे,1,लीलावती भागवत,1,लोकमान्य टिळक,3,लोणची,9,वंदना विटणकर,2,वर्धा,1,वसंत बापट,12,वसंत साठे,1,वसंत सावंत,1,वा गो मायदेव,1,वा ना आंधळे,1,वा भा पाठक,2,वा रा कांत,3,वात्रटिका,2,वामन निंबाळकर,1,वासुदेव कामथ,1,वाळवणाचे पदार्थ,6,वि दा सावरकर,3,वि भि कोलते,1,वि म कुलकर्णी,5,वि स खांडेकर,1,विंदा करंदीकर,8,विक्रम खराडे,1,विचारधन,215,विजय पाटील,1,विजया जहागीरदार,1,विजया वाड,2,विजया संगवई,1,विठ्ठल वाघ,3,विठ्ठलाच्या आरत्या,5,विद्या कुडवे,4,विद्या जगताप,2,विद्याधर करंदीकर,1,विनायक मुळम,1,विरह कविता,58,विराज काटदरे,1,विलास डोईफोडे,4,विवेक जोशी,3,विशाल शिंदे,1,विशेष,12,विष्णूच्या आरत्या,4,विज्ञान तंत्रज्ञान,2,वृषाली काकडे,2,वृषाली सुनगार-करपे,1,वेदांत कोकड,1,वैभव गव्हाळे,1,वैभव सकुंडे,1,वैशाली झोपे,1,वैशाली नलावडे,1,व्यंगचित्रे,54,व्रत-वैकल्ये,1,व्हिडिओ,13,शंकर रामाणी,1,शंकर विटणकर,1,शंकर वैद्य,1,शंकराच्या आरत्या,4,शरणकुमार लिंबाळे,1,शशांक रांगणेकर,1,शशिकांत शिंदे,1,शां शं रेगे,1,शांततेच्या कविता,7,शांता शेळके,11,शांताराम आठवले,1,शाम जोशी,1,शारदा सावंत,4,शाळेचा डबा,15,शाळेच्या कविता,10,शितल सरोदे,1,शिरीष पै,1,शिरीष महाशब्दे,8,शिल्पा इनामदार-आर्ते,1,शिवाजी महाराज,7,शिक्षकांवर कविता,4,शुभम बंबाळ,2,शुभम सुपने,2,शेतकर्‍याच्या कविता,13,शेती,1,शेषाद्री नाईक,1,शैलेश सोनार,1,श्याम खांबेकर,1,श्रद्धा नामजोशी,9,श्रावणातल्या कहाण्या,27,श्री दि इनामदार,1,श्री बा रानडे,1,श्रीकृष्ण पोवळे,1,श्रीधर रानडे,2,श्रीधर शनवारे,1,श्रीनिवास खळे,1,श्रीपाद कोल्हटकर,1,श्रीरंग गोरे,1,श्रुती चव्हाण,1,संघर्षाच्या कविता,32,संजय उपाध्ये,1,संजय डोंगरे,1,संजय पाटील,1,संजय बनसोडे,2,संजय शिंदे,1,संजय शिवरकर,5,संजय सावंत,1,संजीवनी मराठे,3,संत एकनाथ,1,संत चोखामेळा,1,संत जनाबाई,1,संत तुकडोजी महाराज,2,संत तुकाराम,8,संत नामदेव,3,संत ज्ञानेश्वर,6,संतोष जळूकर,1,संतोष झोंड,1,संतोष सेलुकर,30,संदिप खुरुद,5,संदीपकुमार खुरुद,1,संदेश ढगे,39,संध्या भगत,1,संपादक मंडळ,1,संपादकीय,11,संपादकीय व्यंगचित्रे,2,संस्कार,2,संस्कृती,133,सई कौस्तुभ,1,सचिन पोटे,12,सचिन माळी,1,सण-उत्सव,22,सणासुदीचे पदार्थ,32,सतिश चौधरी,1,सतीश काळसेकर,1,सदानंद रेगे,2,सदाशिव गायकवाड,2,सदाशिव माळी,1,सनी आडेकर,10,सप्टेंबर,30,समर्थ रामदास,206,समर्पण,9,सरबते शीतपेये,8,सरयु दोशी,1,सरला देवधर,1,सरिता पदकी,3,सरोजिनी बाबर,1,सलीम रंगरेज,8,सविता कुंजिर,1,सांगली,1,सागर बनगर,1,सागर बाबानगर,1,सातारा,1,साने गुरुजी,5,सामाजिक कविता,112,सामान्य ज्ञान,8,सायली कुलकर्णी,7,साहित्य सेतू,1,साक्षी खडकीकर,9,साक्षी यादव,1,सिंधुदुर्ग,1,सिद्धी भालेराव,1,सिमा लिंगायत-कुलकर्णी,3,सुदेश इंगळे,20,सुधाकर राठोड,1,सुनिल नागवे,1,सुनिल नेटके,2,सुनील गाडगीळ,1,सुभाष कटकदौंड,2,सुमती इनामदार,1,सुमित्र माडगूळकर,1,सुरज दळवी,1,सुरज दुतोंडे,1,सुरज पवार,1,सुरेश भट,2,सुरेश सावंत,2,सुशील दळवी,1,सुशीला मराठे,1,सुहास बोकरे,6,सैनिकांच्या कविता,4,सैरसपाटा,127,सोपानदेव चौधरी,1,सोमकांत दडमल,1,सोलापूर,1,सौरभ सावंत,1,स्तोत्रे,2,स्नेहा कुंभार,1,स्फुटलेखन,2,स्फूर्ती गीत,1,स्माईल गेडाम,4,स्वप्नाली अभंग,5,स्वप्नील जांभळे,1,स्वाती काळे,1,स्वाती खंदारे,320,स्वाती गच्चे,1,स्वाती दळवी,9,स्वाती नामजोशी,31,स्वाती पाटील,1,स्वाती वक्ते,2,ह मुलांची नावे,1,हमार्टिक समा,1,हरितालिकेच्या आरत्या,1,हर्षद खंदारे,42,हर्षद माने,1,हर्षदा जोशी,3,हर्षवर्धन घाटे,2,हर्षाली कर्वे,2,हसनैन आकिब,3,हेमंत जोगळेकर,1,हेमंत देसाई,1,हेमंत सावळे,1,हेमा चिटगोपकर,8,होळी,5,ज्ञानदा आसोलकर,1,ज्ञानदेवाच्या आरत्या,2,
ltr
item
मराठीमाती । माझ्या मातीचे गायन: धुळे जिल्हा (महाराष्ट्र)
धुळे जिल्हा (महाराष्ट्र)
धुळे जिल्हा - [Detailed Information and Photos of Dhule District] धुळे जिल्ह्याबद्दल संपुर्ण माहिती आणि छायाचित्रे.
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgjS6VD7dluJqsgSj9ZTi4NFDDiAzkK3ulnjmFqwE3IAWydWgFxfI2JQh078AptAd4mrDP8r3g5Gr2WuAsUebbHD_KjvC62GnQTP_g9Kkdz3txmMs1Kmk63hLGw5L6ygtH9ibp-kPOwrN79C8vRpeDRFy28uD8tfrpxs5b0BL_huu6wTL9PGOuD7PkSqQ/s1600-rw/dhule-district.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEgjS6VD7dluJqsgSj9ZTi4NFDDiAzkK3ulnjmFqwE3IAWydWgFxfI2JQh078AptAd4mrDP8r3g5Gr2WuAsUebbHD_KjvC62GnQTP_g9Kkdz3txmMs1Kmk63hLGw5L6ygtH9ibp-kPOwrN79C8vRpeDRFy28uD8tfrpxs5b0BL_huu6wTL9PGOuD7PkSqQ/s72-c-rw/dhule-district.jpg
मराठीमाती । माझ्या मातीचे गायन
https://www.marathimati.com/2022/09/dhule-district.html
https://www.marathimati.com/
https://www.marathimati.com/
https://www.marathimati.com/2022/09/dhule-district.html
true
2079427118266147504
UTF-8
सर्व पोस्ट लोड केल्या आहेत कोणत्याही पोस्ट आढळल्या नाहीत सर्व पहा अधिक वाचा उत्तर द्या उत्तर रद्द करा हटवा द्वारे स्वगृह पाने पाने सर्व पहा तुमच्यासाठी सुचवलेले विभाग संग्रह शोधा सर्व पोस्ट आपल्या विनंतीसह कोणतीही पोस्ट जुळणी आढळली नाही स्वगृहाकडे रविवार सोमवार मंगळवार बुधवार गुरुवार शुक्रवार शनिवार रवी सोम मंगळ बुध गुरु शुक्र शनी जानेवारी फेब्रुवारी मार्च एप्रिल मे जून जुलै ऑगस्ट सप्टेंबर ऑक्टोबर नोव्हेंबर डिसेंबर जाने फेब्रु मार्च एप्रि मे जून जुलै ऑग सप्टें ऑक्टो नोव्हें डिसें आत्ताच १ मिनिटापूर्वी $$1$$ मिनिटांपूर्वी १ तासापूर्वी $$1$$ तासांपूर्वी काल $$1$$ दिवसांपूर्वी $$1$$ आठवड्यांपूर्वी ५ आठवड्यांपेक्षा अधिक पूर्वी अनुयायी अनुसरण करा हे दर्जेदार साहित्य अवरोधीत केले आहे १: सामायिक करा २: सामायिक केलेल्या दुव्यावर क्लिक करून वाचा सर्व कोड कॉपी करा सर्व कोड कॉपी करा सर्व कोड आपल्या क्लिपबोर्डवर कॉपी केला आहे Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy विषय सूची