Loading ...
/* Dont copy */

नांदेड जिल्हा (महाराष्ट्र)

नांदेड जिल्हा - [Detailed Information and Photos of Nanded District] नांदेड जिल्ह्याबद्दल संपुर्ण माहिती आणि छायाचित्रे.

नांदेड जिल्हा | Nanded District

नांदेडचे नाव पूर्वी ‘नवदंडी’ होते, असे सांगितले जाते


नांदेड जिल्हा

१ मे १९६० रोजी मुंबईसह मराठी भाषिकांचे महाराष्ट्र राज्य अस्तित्वात आल्यानंतर नांदेडला महाराष्ट्रातील जिल्ह्याचे स्थान प्राप्त झाले.

नांदेडचे नाव पूर्वी ‘नवदंडी’ होते, असे सांगितले जाते. ‘नवदंडी’ म्हणजे नऊ ऋषीचे निवासस्थान. ‘नवदंडी’ शब्दाचा अपभ्रंश होत जाऊन आजचे ‘नांदेड’ नाव पडले, असे मानले जाते.

या भागात नंद घराण्याने दीर्घकाळ राज्य केले. त्यामुळे या प्रदेशास ‘नंदतट’ असे म्हटले जाते. ‘नंदतट’ या शब्दाचा अपभ्रंश होत जाऊन ‘नांदेड’ हे नाव पडले, अशीही नांदेड नावाची आणखी एक व्युत्पत्ती मांडली जाते.

इ. स. १७०८ मध्ये शिखांचे दहावे गुरू गुरूगोविंदसिंहजी यांची समाधी येथे आहे. गुरूगोविंदसिंहजी वापरीत असलेली शस्त्रे अद्याप जतन करून ठेवण्यात आली आहेत. शीख पंथीयांच्या श्रद्धा व भावना येथे एकवटल्या असून देशाच्या कानाकोपऱ्यातून व परदेशांतूनही शीख संप्रदायाचे लोक येथे दर्शनासाठी येतात.

मराठीतील सुप्रसिद्ध पंतकवी वामन पंडित येथीलच.

मुख्य ठिकाण: नांदेड
तालुके: नऊ
क्षेत्रफळ: १०,५२७ चौ. कि. मी.
लोकसंख्या: २३,३०,३७४


नांदेड जिल्ह्याचा इतिहास


नांदेड राज्यातील कोणत्याही जिल्ह्याप्रमाणेच नांदेडचाही फारसा सुस्पष्ट असा प्राचीन उपलब्ध नाही. तथापि, पुराणांमध्ये नांदेडचा उल्लेख आढळतो. पांडव नांदेडला येऊन गेल्याचा उल्लेख सापडतो. हा प्रदेश आंध्रभृत्य, सातवाहन, चालुक्य, राष्ट्रकूट, यादव, खिलजी, बहामनी व तद्नंतर मोगल या सत्तांच्या अमलाखाली कालानुक्रमे होता. पुढे हा प्रदेश हैदराबादच्या निजामाच्या अमलाखाली आला. १८ सप्टेंबर १९४८ रोजी निजामाने शरणागती पत्करून भारतातील विलीनीकरणास मान्यता दिल्यानंतर हैदराबाद संस्थान व तद्‌अंतर्गत नांदेड जिल्हा भारतात समाविष्ट झाला १९५६ मध्ये द्वैभाषिक मुंबई राज्य अस्तित्वात आल्यानंतर मराठवाडा विभागांतर्गत हा जिल्हा द्वैभाषिक मुंबई राज्याचा एक भाग बनला. १ मे १९६० रोजी मुंबईसह मराठी भाषिकांचे महाराष्ट्र राज्य अस्तित्वात आल्यानंतर नांदेडला महाराष्ट्रातील जिल्ह्याचे स्थान प्राप्त झाले.

नांदेड जिल्ह्याचे भौगोलिक स्थान


नांदेड राज्याच्या व मराठवाडा विभागाच्या आग्नेय सीमेवरील जिल्हा. जिल्ह्याच्या उत्तरेस व काहीशा ईशान्यास यवतमाळ जिल्हा असून काहीशा वायव्येस व पश्चिमेस परभणी जिल्हा आहे. लातूर जिल्हा नांदेड जिल्ह्याच्या पश्चिमेस व नैऋत्येस पसरलेला आहे. जिल्ह्याच्या नैऋत्येस व दक्षिणेस कर्नाटक राज्य असून आग्नेयेस व पूर्वेस आंध्र प्रदेश राज्य आहे. बीदर जिल्हा हा नांदेडचा कर्नाटकातील शेजारी असून आदिलाबाद व निझामाबाद हे जिल्हे आंध्र प्रदेश राज्यातील शेजारी आहेत.

नांदेड जिल्ह्याने राज्याच्या एकूण भौगोलिक क्षेत्राच्या ३.४२ टक्के क्षेत्र व्यापले आहे.

नांदेड जिल्ह्यातील तालुके

नांदेड जिल्ह्यात एकूण नऊ तालुके आहेत
  1. नांदेड
  2. भोकर
  3. कंधार
  4. किनवट
  5. हदगाव
  6. बिलोली
  7. मुखेड
  8. देगलूर
  9. लोहा

१५ ऑगस्ट १९९२ पासून लोहा हा नववा तालुका अस्तित्वात आला आहे.

नांदेड जिल्ह्याची प्राकृतिक रचना


उत्तरेकडील डोंगराळ प्रदेश; गोदावरी नदीखोऱ्याचा प्रदेश; बालाघाट डोंगररांगांचा प्रदेश असे जिल्ह्याचे तीन स्वाभाविक विभाग पडतात.

उत्तरेकडील डोंगराळ प्रदेशात सातमाळाच्या डोंगररांगा व निर्मळ डोंगर पसरलेले आहेत. उत्तरेकडील या विभागात किनवट, हदगाव व भोकर या तालुक्यांचा बराचसा भाग अंतर्भूत होतो.

उत्तरेकडील डोंगराळ भाग व दक्षिणेकडील बालाघाटचा डोंगराळ प्रदेश यांच्यामध्ये गोदावरी खोऱ्याचा सपाट मैदानी प्रदेश येतो. यांमध्ये नांदेड, बिलोली व देगलूर या तालुक्यांचा समावेश होतो. गोदावरी खोऱ्याच्या सखल व मैदानी प्रदेशास लागून दक्षिणेकडील बालाघाट डोंगररांगाचा प्रदेश येतो. यांमध्ये कंधार व मुखेड हे तालुके व देगलूर तालुक्यांचा दक्षिण भाग समाविष्ट होतो.

नांदेड जिल्ह्यातील मृदा


सर्वसाधारपणे जिल्ह्यातील मृदा काळी कसदार आहे. येथील मृदेत कॅल्शियम, मॅग्नेशियम व नायट्रेटचे प्रमाण तुलनात्मकदृष्ट्या अधिक आढळते. या मृदेची ओलावा टिकवून ठेवण्याची क्षमता अधिक आहे. गोदावरीच्या खोऱ्यातील व त्यातही बिलोल व देगलूर तालुक्यांमधील मृदा उत्तम प्रकारची गणली जाते. भोकर, हदगाव व किनवट या डोंगराळ तालुक्यांतील मृदा हलक्या प्रतीची व पातळ थराची आहे.


कंधार - नांदेड जिल्ह्यातील एक तालुक्याचे ठिकाण. प्राचीन काळी ‘खंदार’ नावाने ओळखले जाणारे हे गाव चौथ्या शतकात सोगदेव राजाची राजधानी होती. राष्ट्रकूट राजा कृष्णदेव ऊर्फ खंडारदेव याचा नवव्या शतकातील एक शिलालेख येथे उपलब्ध झाला आहे. मोगल कारकिर्दीतही कंधार हे एक महत्त्वाचे ठाणे होते.

नांदेड जिल्ह्यातील हवामान


समुद्रसपाटीपासून अधिक अंतरावर असलेला जिल्हा. साहजिकच, जिल्ह्याचे हवामान विषम व कोरडे आहे. उन्हाळे अधिक उष्ण तर हिवाळे अधिक थंड असतात. तापमान कक्षेत खूपच तफावत असते.

नांदेड जिल्ह्यात नैऋत्य मोसमी वाऱ्यांपासून जून ते सप्टेंबर या कालखंडात पाऊस पडतो. जिल्ह्यातील पावसाची सरासरी १०० सें. मी पेक्षा अधिक असते. किनवट, हदगाव, भोकर यांसारख्या उत्तरेकडील डोंगराळ प्रदेशातील तालुक्यांत पाऊस तुलनेने अधिक पडतो; तर कंधार तालुक्यात तो कमी पडतो. जिल्ह्यातील एकूण पर्जन्यप्रमाण कमी आहे.

डॉ. सी. एच. हनुमंतराव समितीने केलेल्या शिफारशींनुसार केंद्र शासनाने १९९४-९५ या वर्षापासून भोकर, देगलूर, मुखेड व किनवट या तालुक्यांचा अवर्षणप्रवण क्षेत्रविकास कार्यक्रमात अंतर्भाव केला आहे.

नांदेड जिल्ह्यातील नद्या


गोदावरी ही जिल्ह्यातील प्रमुख नदी असून जिल्ह्यात ती पश्चिमेकडून प्रवेश करते व जिल्ह्याच्या मध्यभागातून वाहते. मांजरा, आसना, सीता, सरस्वती या गोदावरीच्या उपनद्याही जिल्ह्यातून वाहतात. मांजरा ही जिल्ह्यातून वाहणारी गोदावरीची प्रमुख उपनदी आहे. मन्याड व लेंडी या मांजरा नदीच्या उपनद्या होत. सरस्वती नदी वाखाडच्या डोंगराळात भागात उगम पावते व जिल्ह्याच्या पूर्व भागातून वाहत जाऊन मालकवठा गावाजवळ गोदावरीला मिळते. आसना नदी परभणी जिल्ह्यातून वाहत येऊन नांदेडजवळ गोदावरीस मिळते. लेंडी नदी लातूर जिल्ह्यात उगम पावते व देगलूर तालुक्यांतून वाहत जाऊन पुढे मांजरा नदीस मिळते. पैनगंगा नदी नांदेड जिल्ह्याच्या उत्तर सीमेवरून वाहत जाऊन यवतमाळ जिल्ह्यात वर्धा नदीला मिळते. हदगाव तालुक्यातून वाहणारी कयाधू ही पैनगंगेची नांदेड जिल्ह्यातील प्रमुख उपनदी होय.

नांदेड जिल्ह्यातील धरणे


परभणी जिल्ह्यातील पूर्णा प्रकल्पाचा लाभ नांदेड जिल्ह्यास होतो. जिल्ह्यात मानार प्रकल्पांतर्गत कंधार तालुक्यात वरवंट येथे मन्याड नदीवर मन्याड धरण बांधण्यात आले आहे. मन्याड नदीवरच मुखेड तालुक्यात कुंद्राळा येथेही धरण बांधण्यात आले आहे. देगलूर तालुक्यात करडखेड हा मध्यम प्रकल्प आहे. कंधार तालुक्यात लेंडी नदीवर पेठवडज व महालिंगी येथेही मध्यम प्रकल्प उभारण्यात आले आहेत. याशिवाय किनवट तालुक्यात नाझरी व डोंगरगाव येथेही धरणे आहेत. नांदेड शहराजवळील असरजन येथील गोदावरी नदीवरील विष्णुपूरी ही उपसा जलसिंचन योजना राज्यातील सर्वात मोठी उपसा जलसिंचन योजना गणली जाती.

नांदेड जिल्ह्यातील पिके


मुख्य पीक ज्वारी. कापूस हे त्याखालोखाल महत्त्वाचे कृषी उत्पादन. किनवट तालुक्यात बाजरीचे पीक घेतले जाते. तूरीचे पीक जिल्ह्यात सर्वत्र घेतले जाते. गहू, ऊस, केळी यांचेही उत्पन्न काही ठिकाणी घेतले जाते. किनवट तालुक्यातील दाट वनांमधून सागाचे लाकूड मिळते.

नांदेड जिल्ह्यातील उद्योगधंदे


उद्योगधंद्याचा विकास मर्यादित. त्यातही नांदेड व परिसरात उद्योगधंद्याचे केंद्रीकरण. जिल्ह्यात नांदेड, मुखेड, देगलूर, उमरी व कंधार येथे जिनिंग-प्रेसिंग कारखाने नांदेड, कुंडळवाडी, धर्माबाद, मुखेड, कंधार व देगलूर येथे हातमाग-यंत्रमाग व्यवसाय विकसित झाला आहे. नांदेड येथे एक मोठी कापडगिरणी व सूत गिरणी आहे. जिल्ह्यात अनेक ठिकाणी तेल गिरण्या असून लाकूड कटाई उद्योगही अनेक ठिकाणी चालतो. लोहा तालुक्यात कलंबर येथे कलंबर विभाग सहकारी साखर कारखाना; भोकर तालुक्यात कुसूमनगर (वाघळवाडा) येथे शंकर सहकारी साखर कारखाना; हदगाव तालुक्यात सूर्यनगर (हडसणी)येथे जयवंतराव पाटील सहकारी साखर कारखाना; नांदेड तालुक्यात लक्ष्मीनगर (देगाव-येळेगाव) येथे भाऊराव चव्हाण सहकारी साखर कारखाना; बिलोली तालुक्यात शंकर नगर येथे गोदावरी, मनाड सहकारी साखर कारखाना; बिलोली तालुक्यात कुंटूर येथे जय अंबिका सहकारी साखर कारखाना; हे सहकारी तत्त्वावरील साखर कारखाने जिल्ह्यात कार्यरत आहे. नांदेड, लोहा, धर्माबाद, देगलूर, उमरी व किनवट येथे औद्योगिक वसाहती आहेत.

नांदेड जिल्ह्यातील वने


नांदेड जिल्ह्यातील वनांखालील क्षेत्राचे प्रमाण एकूण भौगोलिक क्षेत्राच्या दहा टक्क्यांहूनही कमी आहे. पर्यावरण संतुलनाचा विचार करता हे प्रमाण अतिशय कमी आहे. जिल्ह्यातील सुमारे साठ टक्के वनक्षेत्र किनवट तालुक्यात आहे. वनक्षेत्राच्या दृष्टीकोनातून किनवट खालोखाल भोकर, हदगाव व बिलोली हे तालुके महत्त्वाचे आहेत. देगलूर तालुक्यात सर्वात कमी वनक्षेत्र आहे. जिल्ह्यातील वनांमध्ये साग, बांबू, मोह, तेंदू इत्यादी वृक्ष आहेत. सागाची झाडे व बांबूचे बेटे किनवट तालुक्यात मोठ्या प्रमाणावर आहेत. कंधार, मुखेड व देगलूर या तालुक्यांमध्ये गवताची कुरणे आहेत. नांदेड व यवतमाळ या दोन्ही जिल्ह्यात पसरलेल्या अतिशय विस्तृत अशा किनवट अभयारण्याचा बरचसा भाग किनवट तालुक्यात मोडतो.


आंध, परधान, कोळंब (कोलाम) यांसारख्या अदिवासी जमाती या जिल्ह्यात राहतात. जिल्ह्यातील ‘कोलाम’ ही जमात केंद्रशासनाने ‘अतिमागास’ म्हणून घोषित केली आहे.

नांदेड जिल्ह्यातील प्रमुख स्थळे


नांदेड: नांदेड जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण. हे गोदावरी नदीकाठी वसले आहे. शिखांचे दहावे गुरू, गुरूगोविंदसिंहजी यांची समाधी येथे आहे. नांदेड शहर ही एक व्यापारी पेठ असून अलीकडील काळात हे शहर औद्योगिकदृष्ट्याही विकसित होत आहे. मराठवाड्यातील एक महत्त्वाचे शैक्षणिक केंद्र म्हणूनही नांदेडकडे पाहिले जात असून १९९४ मध्ये येथे स्वामी रामानंदतीर्थ मराठवाडा विद्यापीठाची स्थापना करण्यात आली आहे. नांदेड येथे कापूस संशोधन केंद्र आहे. जवळच नेरळी येथे कुष्ठरोग्यांसाठी वसविण्यात आलेले ‘नंदनवन’ हे कुष्ठधाम आहे.

किनवट: किनवट तालुक्याचे मुख्य ठिकाण. हे ठिकाण पूर्णा-आदिलाबाद मार्गावर वसले आहे. किनवटपासून जवळच किनवट अभयारण्य आहे. पैनगंगा नदीच्या खोऱ्यातील हे अभयारण्य नांदेड व यवतमाळ या दोन्ही जिल्ह्यांत बऱ्याचशा विस्तृत क्षेत्रावर पसरलेले आहे. अलीकडील काळात जे अभयारण्य पर्यटकांचे आकर्षणस्थळ बनले आहे.

माहूर: किनवट तालुक्यातील हे ठिकाण दत्तात्रेयांचे जन्मस्थान मानले जाते. येथील दत्त शिखरावर रेणुकामातेचे मंदिर आहे. जवळच ‘माहूरगड’ हा किल्ला आहे.

कंधार: कंधार तालुक्याचे मुख्य ठिकाण. प्राचीन नाव खंदार. येथून जवळच वरवंटे येथे मन्याड नदीवर धरण बांधण्यात आले आहे. मन्याड धरण हे एक पर्यटनकेंद्र म्हणून विकसित होत असून जवळच पंडित नेहरू वनोद्यान आहे.

याशिवाय इस्लापूर (किनवट तालुक्यात. पैनगंगा नदीवरील सहस्त्रकुंड नावाचा धबधबा.); अर्धापूर (नांदेड तालुक्यात. केशवराज मठ.); हदगाव (तालुक्याचे ठिकाण व दत्तमंदिर.); मुदखेड (नांदेड ताकुक्यात. अपरंपार स्वामींची समाधी व काझीपुरा मशीद.) ही जिल्ह्यातील अन्य महत्त्वाची स्थळे होत.

नांदेड जिल्ह्यातील वाहतुक


मनमाड-काचीगुडा लोहमार्ग जिल्ह्यातून जातो. नांदेड, मुदखेड, उमरी व धर्माबाद ही या मार्गावरील जिल्ह्यातील स्थानके होत. पूर्णा-आदिलाबाद हा लोहमार्ग मुदखेडहून किनवटमार्गे आदिलाबादकडे जातो. नांदेड, मुदखेड, भोकर, हिमायतनगर, किनवट ही या मार्गावरील जिल्ह्यातील महत्त्वाची स्थानके होत.

रस्तेमार्गाचा विचार करता उमरखेड-अहमदपूर, नांदेड-हैदराबाद, देगलूर-किनवट हे जिल्ह्यातून जाणारे महत्त्वाचे रस्तेमार्ग होत. नांदेड येथे विमानतळ आहे.


किनवट, कंधार व मुखेड या तालुक्यांमध्ये ‘लमाण’ या भटक्या गणल्या गेलेल्या जमातीची वस्ती आहे.


मराठीमाती डॉट कॉम संपादक मंडळ
२००२ । मराठीमाती डॉट कॉम । पुणे
संपादक मंडळाद्वारे विविध विभागांतील साहित्याचे संपादन, पुनर्लेखन आणि संदर्भासहित नवीन लेखन केले जाते.

अभिप्राय

नाव

अ रा कुलकर्णी,1,अ ल खाडे,2,अ ज्ञा पुराणिक,1,अंकित भास्कर,1,अंजली भाबट-जाधव,1,अंधश्रद्धेच्या कविता,5,अकोला,1,अजय दिवटे,1,अजित पाटणकर,18,अनंत दळवी,1,अनंत फंदी,1,अनंत भावे,1,अनिकेत येमेकर,2,अनिकेत शिंदे,1,अनिल गोसावी,2,अनिल भारती,1,अनिल वल्टे,8,अनुभव कथन,19,अनुरथ गोरे,1,अनुराधा पाटील,1,अनुराधा फाटक,39,अनुवादित कविता,1,अपर्णा तांबे,7,अब्राहम लिंकन,2,अभंग,6,अभिजित गायकवाड,1,अभिजीत टिळक,2,अभिव्यक्ती,1386,अभिषेक कातकडे,5,अभिषेक घुगे,1,अमन मुंजेकर,7,अमरश्री वाघ,2,अमरावती,1,अमित पडळकर,4,अमित पवार,1,अमित बाविस्कर,3,अमित सुतार,1,अमुक-धमुक,1,अमृत जोशी,1,अमृता शेठ,1,अमोल कोल्हे,1,अमोल तांबे,1,अमोल देशमुख,1,अमोल बारई,7,अमोल वाघमारे,1,अमोल सराफ,2,अरविंद जामखेडकर,1,अरविंद थगनारे,5,अरुण कोलटकर,1,अरुण म्हात्रे,1,अर्चना कुळकर्णी,1,अर्चना डुबल,2,अर्जुन फड,3,अर्थनीति,3,अल्केश जाधव,1,अविनाश धर्माधिकारी,2,अशोक थोरात,1,अशोक रानडे,1,अश्विनी तातेकर-देशपांडे,1,अश्विनी तासगांवकर,2,अस्मिता मेश्राम-काणेकर,7,अहमदनगर,1,अक्षय वाटवे,1,अक्षरमंच,1132,आईच्या कविता,29,आईस्क्रीम,3,आकाश पवार,2,आकाश भुरसे,8,आज,6,आजीच्या कविता,1,आठवणींच्या कविता,18,आतले-बाहेरचे,3,आतिश कविता लक्ष्मण,1,आत्मविश्वासाच्या कविता,15,आदर्श कामिरे,4,आदित्य कदम,1,आदेश ताजणे,8,आनंद दांदळे,8,आनंद प्रभु,1,आनंदाच्या कविता,26,आमट्या सार कढी,18,आर समीर,1,आरती गांगण,2,आरती शिंदे,4,आरत्या,82,आरोग्य,21,आशा गवाणकर,1,आशिष खरात-पाटील,1,आशिष चोले,1,इंदिरा गांधी,1,इंदिरा संत,6,इंद्रजित नाझरे,26,इंद्रजीत भालेराव,1,इतिहास,281,इलाही जमादार,1,इसापनीती कथा,48,उत्तम कोळगावकर,2,उदय दुदवडकर,1,उन्मेष इनामदार,1,उपवासाचे पदार्थ,15,उमा पाटील,1,उमेश कानतोडे,1,उमेश कुंभार,14,उमेश चौधरी,1,उस्मानाबाद,1,ऋग्वेदा विश्वासराव,5,ऋचा पिंपळसकर,10,ऋचा मुळे,18,ऋषिकेश शिरनाथ,2,ऋषीकेश कालोकार,2,ए श्री मोरवंचीकर,1,एच एन फडणीस,1,एप्रिल,30,एम व्ही नामजोशी,1,एहतेशाम देशमुख,2,ऐतिहासिक स्थळे,2,ऑक्टोबर,31,ऑगस्ट,31,ऑडिओ कविता,15,ऑडिओ बुक,1,ओंकार चिटणीस,1,ओम ढाके,8,ओमकार खापे,1,ओशो,1,औरंगाबाद,1,कपिल घोलप,12,करण विधाते,1,करमणूक,72,कर्क मुलांची नावे,1,कल्पना देसाई,1,कल्याण इनामदार,1,कविता शिंगोटे,1,कवितासंग्रह,280,कवी अनिल,1,कवी ग्रेस,4,कवी बी,1,काजल पवार,1,कार्यक्रम,12,कार्ल खंडाळावाला,1,कालिंदी कवी,2,काशिराम खरडे,1,कि का चौधरी,1,किरण कामंत,1,किल्ले,97,किल्ल्यांचे फोटो,5,किशोर चलाख,6,किशोर पवार,1,कुठेतरी-काहीतरी,3,कुणाल खाडे,3,कुणाल लोंढे,1,कुसुमाग्रज,9,कृष्णकेशव,1,कृष्णाच्या आरत्या,5,के के दाते,1,के तुषार,8,के नारखेडे,2,केदार कुबडे,40,केदार नामदास,1,केदार मेहेंदळे,1,केशव मेश्राम,1,केशवकुमार,2,केशवसुत,5,कोल्हापूर,1,कोशिंबीर सलाड रायते,14,कौशल इनामदार,1,खंडोबाची स्थाने,2,खंडोबाच्या आरत्या,2,खरगपूर,1,ग दि माडगूळकर,6,ग ल ठोकळ,3,ग ह पाटील,4,गंगाधर गाडगीळ,1,गझलसंग्रह,1,गडचिरोली,1,गणपतीच्या आरत्या,5,गणपतीच्या गोष्टी,24,गणेश कुडे,2,गणेश तरतरे,20,गणेश निदानकर,1,गणेश पाटील,1,गणेश भुसारी,1,गण्याचे विनोद,1,गाडगे बाबा,1,गायत्री सोनजे,5,गावाकडच्या कविता,14,गुरुदत्त पोतदार,2,गुरूच्या आरत्या,2,गुलझार काझी,1,गो कृ कान्हेरे,1,गो गं लिमये,1,गोकुळ कुंभार,13,गोड पदार्थ,55,गोपीनाथ,2,गोविंद,1,गोविंदाग्रज,1,गौतम जगताप,1,गौरांग पुणतांबेकर,1,घरचा वैद्य,2,घाट,1,चंद्रकांत जगावकर,1,चंद्रपूर,1,चटण्या,3,चातुर्य कथा,6,चित्रपट समीक्षा,1,चैतन्य म्हस्के,1,चैत्राली इंगळे,2,जयश्री चुरी,1,जयश्री मोहिते,1,जवाहरलाल नेहरू,1,जळगाव,1,जाई नाईक,1,जानेवारी,31,जालना,1,जितेश दळवी,1,जिल्हे,31,जीवनशैली,432,जुलै,31,जून,30,ज्योती किरतकुडवे,1,ज्योती मालुसरे,1,टीझर्स,1,ट्रेलर्स,3,ठाणे,2,डिसेंबर,31,डॉ मानसी राजाध्यक्ष,1,डॉ. दिलीप धैसास,1,तनवीर सिद्दिकी,1,तन्मय धसकट,1,तरुणाईच्या कविता,7,तिच्या कविता,63,तुकाराम गाथा,4,तुकाराम धांडे,1,तुतेश रिंगे,1,तेजश्री कांबळे-शिंदे,4,तेजस्विनी देसाई,1,दत्ता हलसगीकर,2,दत्ताच्या आरत्या,5,दत्तात्रय भोसले,1,दत्तो तुळजापूरकर,1,दया पवार,1,दर्शन जोशी,2,दर्शन शेळके,1,दशरथ मांझी,1,दादासाहेब गवते,1,दामोदर कारे,1,दिनदर्शिका,366,दिनविशेष,366,दिनेश बोकडे,1,दिनेश लव्हाळे,1,दिनेश हंचाटे,1,दिपक शिंदे,2,दिपाली गणोरे,1,दिवाळी फराळ,26,दीपा दामले,1,दीप्तीदेवेंद्र,1,दुःखाच्या कविता,76,दुर्गेश साठवणे,1,देवीच्या आरत्या,3,देशभक्तीपर कविता,3,धनंजय सायरे,1,धनराज बाविस्कर,71,धनश्री घाणेकर,1,धार्मिक स्थळे,1,धुळे,1,धोंडोपंत मानवतकर,12,नमिता प्रशांत,1,नलिनी तळपदे,1,ना के बेहेरे,1,ना घ देशपांडे,4,ना धों महानोर,3,ना वा टिळक,1,नांदेड,1,नागपूर,1,नारायण शुक्ल,1,नारायण सुर्वे,2,नाशिक,1,नासीर संदे,1,निखिल पवार,3,नितीन चंद्रकांत देसाई,1,निमित्त,4,निराकाराच्या कविता,16,निवडक,9,निसर्ग कविता,37,निसर्ग चाटे,2,निळू फुले,1,नृसिंहाच्या आरत्या,1,नोव्हेंबर,30,न्याहारी,50,पथ्यकर पदार्थ,2,पद्मा गोळे,4,परभणी,1,पराग काळुखे,1,पर्यटन स्थळे,1,पल्लवी माने,1,पवन कुसुंदल,2,पांडुरंग वाघमोडे,3,पाककला,322,पाककृती व्हिडिओ,15,पालकत्व,7,पावसाच्या कविता,40,पी के देवी,1,पु ल देशपांडे,9,पु शि रेगे,1,पुंडलिक आंबटकर,4,पुडिंग,10,पुणे,15,पुरुषोत्तम जोशी,1,पुरुषोत्तम पाटील,1,पुर्वा देसाई,2,पूजा काशिद,1,पूजा चव्हाण,1,पूनम राखेचा,1,पोस्टर्स,5,पोळी भाकरी,27,पौष्टिक पदार्थ,20,प्र श्री जाधव,12,प्रकाश पाटील,1,प्रजोत कुलकर्णी,1,प्रतिक बळी,1,प्रतिभा जोजारे,1,प्रतिमा इंगोले,1,प्रतिक्षा जोशी,1,प्रदिप कासुर्डे,1,प्रफुल्ल चिकेरूर,10,प्रभाकर महाजन,1,प्रभाकर लोंढे,3,प्रवास वर्णन,1,प्रवासाच्या कविता,11,प्रविण पावडे,15,प्रवीण दवणे,1,प्रवीण राणे,1,प्रशांतकुमार मोहिते,2,प्रसन्न घैसास,2,प्रज्ञा वझे,2,प्रज्ञा वझे-घारपुरे,10,प्राजक्ता गव्हाणे,1,प्रितफुल प्रित,1,प्रिती चव्हाण,27,प्रिया जोशी,1,प्रियांका न्यायाधीश,3,प्रेम कविता,97,प्रेरणादायी कविता,17,फ मुं शिंदे,3,फादर स्टीफन्स,1,फेब्रुवारी,29,फोटो गॅलरी,11,फ्रॉय निस्सेन,1,बहिणाबाई चौधरी,6,बा भ बोरकर,8,बा सी मर्ढेकर,6,बातम्या,11,बाबा आमटे,1,बाबाच्या कविता,10,बाबासाहेब आंबेड,1,बायकोच्या कविता,5,बालकविता,14,बालकवी,9,बाळाची मराठी नावे,1,बाळासाहेब गवाणी-पाटील,21,बिपीनचंद्र नेवे,1,बी अरुणाचलाम्‌,1,बी रघुनाथ,1,बीड,1,बुलढाणा,1,बेकिंग,9,बेहराम कॉन्ट्रॅक्टर,1,भंडारा,1,भक्ती कविता,23,भक्ती रावनंग,1,भरत माळी,2,भा दा पाळंदे,1,भा रा तांबे,7,भा वें शेट्टी,1,भाग्यवेध,1,भाज्या,29,भाताचे प्रकार,16,भानुदास,1,भानुदास धोत्रे,1,भावनांची वादळे,1,भुषण राऊत,1,भूगोल,1,भूमी जोशी,1,म म देशपांडे,1,मं वि राजाध्यक्ष,1,मंगला गोखले,1,मंगळागौरीच्या आरत्या,2,मंगेश कळसे,9,मंगेश पाडगांवकर,5,मंजुषा कुलकर्णी,2,मंदिरांचे फोटो,3,मंदिरे,4,मधल्या वेळेचे पदार्थ,41,मधुकर आरकडे,1,मधुकर जोशी,1,मधुसूदन कालेलकर,2,मनमोहन नातू,3,मनाचे श्लोक,205,मनिषा दिवेकर,3,मनिषा फलके,1,मनोज शिरसाठ,9,मराठी,1,मराठी उखाणे,2,मराठी कथा,107,मराठी कविता,1173,मराठी कवी,3,मराठी कोट्स,4,मराठी गझल,30,मराठी गाणी,2,मराठी गोष्टी,67,मराठी चारोळी,42,मराठी चित्रपट,19,मराठी टिव्ही,53,मराठी नाटक,1,मराठी पुस्तके,7,मराठी प्रेम कथा,23,मराठी भयकथा,44,मराठी मालिका,20,मराठी रहस्य कथा,2,मराठी लेख,48,मराठी विनोद,1,मराठी साहित्य,288,मराठी साहित्यिक,2,मराठी सुविचार,2,मराठीप्रेमी पालक महासंमेलन,5,मराठीमाती,145,मसाले,12,महात्मा गांधी,8,महात्मा फुले,1,महाराष्ट्र,307,महाराष्ट्र फोटो,11,महाराष्ट्राचा इतिहास,32,महाराष्ट्रीय पदार्थ,22,महालक्ष्मीच्या आरत्या,2,महेंद्र म्हस्के,1,महेश जाधव,3,महेश बिऱ्हाडे,9,मांसाहारी पदार्थ,17,माझं मत,4,माझा बालमित्र,88,मातीतले कोहिनूर,19,माधव ज्यूलियन,6,माधव मनोहर,1,माधवानुज,3,मानसी सुरज,1,मारुतीच्या आरत्या,2,मार्च,31,मिलिंद खांडवे,1,मीना तालीम,1,मुंबई,12,मुंबई उपनगर,1,मुकुंद भालेराव,1,मुकुंद शिंत्रे,35,मुक्ता चैतन्य,1,मुलांची नावे,1,मुलाखती,1,मे,31,मैत्रीच्या कविता,8,मोहिनी उत्तर्डे,2,यवतमाळ,1,यशपाल कांबळे,4,यशवंत दंडगव्हाळ,25,यादव सिंगनजुडे,2,योगा,1,योगेश कर्डिले,6,योगेश सोनवणे,2,रंगपंचमी,1,रंजना बाजी,1,रजनी जोगळेकर,5,रत्नागिरी,1,रविंद्र गाडबैल,1,रविकिरण पराडकर,1,रवींद्र भट,1,रा अ काळेले,1,रा देव,1,रागिनी पवार,1,राजकारण,2,राजकीय कविता,12,राजकुमार शिंगे,1,राजेंद्र भोईर,1,राजेश पोफारे,1,राजेश्वर टोणे,3,राम मोरे,1,रामकृष्ण जोशी,2,रामचंद्राच्या आरत्या,5,रायगड,1,राहुल अहिरे,3,रुपेश सावंत,1,रेश्मा जोशी,2,रेश्मा विशे,1,रोहित काळे,7,रोहित साठे,15,लघुपट,3,लता मंगेशकर,2,लहुजी साळवे,1,लक्ष्मण अहिरे,2,लक्ष्मीकांत तांबोळी,2,लातूर,1,लिलेश्वर खैरनार,2,लीना पांढरे,1,लीलावती भागवत,1,लोकमान्य टिळक,3,लोणची,9,वंदना विटणकर,2,वर्धा,1,वसंत बापट,12,वसंत साठे,1,वसंत सावंत,1,वा गो मायदेव,1,वा ना आंधळे,1,वा भा पाठक,2,वा रा कांत,3,वात्रटिका,2,वादळे झेलतांना,2,वामन निंबाळकर,1,वासुदेव कामथ,1,वाळवणाचे पदार्थ,6,वि दा सावरकर,3,वि भि कोलते,1,वि म कुलकर्णी,5,वि स खांडेकर,1,विंदा करंदीकर,8,विक्रम खराडे,1,विचारधन,215,विजय पाटील,1,विजया जहागीरदार,1,विजया वाड,2,विजया संगवई,1,विठ्ठल वाघ,3,विठ्ठलाच्या आरत्या,5,विद्या कुडवे,4,विद्या जगताप,2,विद्याधर करंदीकर,1,विनायक मुळम,1,विरह कविता,58,विराज काटदरे,1,विलास डोईफोडे,5,विवेक जोशी,3,विशाल शिंदे,1,विशेष,12,विष्णूच्या आरत्या,4,विज्ञान तंत्रज्ञान,2,वृषाली सुनगार-करपे,1,वेदांत कोकड,1,वैभव गव्हाळे,1,वैभव सकुंडे,1,वैशाली झोपे,1,वैशाली नलावडे,1,व्यंगचित्रे,17,व्रत-वैकल्ये,1,व्हिडिओ,13,शंकर रामाणी,1,शंकर विटणकर,1,शंकर वैद्य,1,शंकराच्या आरत्या,4,शरणकुमार लिंबाळे,1,शशांक रांगणेकर,1,शशिकांत शिंदे,1,शां शं रेगे,1,शांततेच्या कविता,9,शांता शेळके,11,शांताराम आठवले,1,शाम जोशी,1,शारदा सावंत,4,शाळेचा डबा,15,शाळेच्या कविता,11,शितल सरोदे,1,शिरीष पै,1,शिरीष महाशब्दे,8,शिल्पा इनामदार-आर्ते,1,शिवाजी महाराज,7,शिक्षकांवर कविता,4,शुभम बंबाळ,2,शुभम सुपने,2,शेतकर्‍याच्या कविता,14,शेती,1,शेषाद्री नाईक,1,शैलेश सोनार,1,श्याम खांबेकर,1,श्रद्धा नामजोशी,9,श्रावणातल्या कहाण्या,27,श्री दि इनामदार,1,श्री बा रानडे,1,श्रीकृष्ण पंडित,1,श्रीकृष्ण पोवळे,1,श्रीधर रानडे,2,श्रीधर शनवारे,1,श्रीनिवास खळे,1,श्रीपाद कोल्हटकर,1,श्रीरंग गोरे,1,श्रुती चव्हाण,1,संघर्षाच्या कविता,33,संजय उपाध्ये,1,संजय डोंगरे,1,संजय पाटील,1,संजय बनसोडे,2,संजय शिंदे,1,संजय शिवरकर,5,संजय सावंत,1,संजीवनी मराठे,3,संत एकनाथ,1,संत चोखामेळा,1,संत जनाबाई,1,संत तुकडोजी महाराज,2,संत तुकाराम,8,संत नामदेव,3,संत ज्ञानेश्वर,6,संतोष जळूकर,1,संतोष झोंड,1,संतोष सेलुकर,30,संदिप खुरुद,5,संदीपकुमार खुरुद,1,संदेश ढगे,39,संध्या भगत,1,संपादक मंडळ,1,संपादकीय,11,संपादकीय व्यंगचित्रे,2,संस्कार,2,संस्कृती,133,सई कौस्तुभ,1,सचिन पोटे,12,सचिन माळी,1,सण-उत्सव,22,सणासुदीचे पदार्थ,32,सतिश चौधरी,1,सतीश काळसेकर,1,सदानंद रेगे,2,सदाशिव गायकवाड,2,सदाशिव माळी,1,सनी आडेकर,10,सप्टेंबर,30,समर्थ रामदास,206,समर्पण,8,सरबते शीतपेये,8,सरयु दोशी,1,सरला देवधर,1,सरिता पदकी,3,सरोजिनी बाबर,1,सलीम रंगरेज,8,सविता कुंजिर,1,सांगली,1,सागर बनगर,1,सागर बाबानगर,1,सातारा,1,साने गुरुजी,5,सामाजिक कविता,113,सामान्य ज्ञान,8,सायली कुलकर्णी,7,साहित्य सेतू,1,साक्षी खडकीकर,9,साक्षी यादव,1,सिंधुदुर्ग,1,सिद्धी भालेराव,1,सिमा लिंगायत-कुलकर्णी,3,सुदेश इंगळे,24,सुधाकर राठोड,1,सुनिल नागवे,1,सुनिल नेटके,1,सुनील गाडगीळ,1,सुभाष कटकदौंड,2,सुमती इनामदार,1,सुमित्र माडगूळकर,1,सुरज दळवी,1,सुरज दुतोंडे,1,सुरज पवार,1,सुरेश भट,2,सुरेश सावंत,2,सुशील दळवी,1,सुशीला मराठे,1,सुहास बोकरे,6,सैनिकांच्या कविता,4,सैरसपाटा,128,सोपानदेव चौधरी,1,सोमकांत दडमल,1,सोलापूर,1,सौरभ सावंत,1,स्तोत्रे,2,स्नेहा कुंभार,1,स्फुटलेखन,4,स्फूर्ती गीत,1,स्माईल गेडाम,4,स्वप्ना पाटकर,1,स्वप्नाली अभंग,5,स्वप्नील जांभळे,2,स्वाती काळे,1,स्वाती खंदारे,320,स्वाती गच्चे,1,स्वाती दळवी,9,स्वाती नामजोशी,31,स्वाती पाटील,1,स्वाती वक्ते,2,ह मुलांची नावे,1,हमार्टिक समा,1,हरितालिकेच्या आरत्या,1,हर्षद खंदारे,42,हर्षद माने,1,हर्षदा जोशी,3,हर्षवर्धन घाटे,2,हर्षाली कर्वे,2,हसनैन आकिब,3,हितेशकुमार ठाकूर,1,हिरवळ,1,हेमंत जोगळेकर,1,हेमंत देसाई,1,हेमंत सावळे,1,हेमा चिटगोपकर,8,होळी,5,ज्ञानदा आसोलकर,1,ज्ञानदेवाच्या आरत्या,2,marathimati,1,
ltr
item
मराठीमाती । माझ्या मातीचे गायन: नांदेड जिल्हा (महाराष्ट्र)
नांदेड जिल्हा (महाराष्ट्र)
नांदेड जिल्हा - [Detailed Information and Photos of Nanded District] नांदेड जिल्ह्याबद्दल संपुर्ण माहिती आणि छायाचित्रे.
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibCLyDQq4Nt_xrRJwEyUxxdRK_3BsheQQxRogN7WoZaj8K8nJFlom-UYeLuW7q586xqUmRlx15IuUn3JKNcvayLxx3i84-BSqPfbG1d8oisB0tqQjy3AHk7Niv-88FZCIUWGxlrcs68NJZEJBR2L7hcQNgGI0Gkyyyu8kE-X5VFHVRjdFO7GHKjcavEQ/s1600-rw/nanded-district.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEibCLyDQq4Nt_xrRJwEyUxxdRK_3BsheQQxRogN7WoZaj8K8nJFlom-UYeLuW7q586xqUmRlx15IuUn3JKNcvayLxx3i84-BSqPfbG1d8oisB0tqQjy3AHk7Niv-88FZCIUWGxlrcs68NJZEJBR2L7hcQNgGI0Gkyyyu8kE-X5VFHVRjdFO7GHKjcavEQ/s72-c-rw/nanded-district.jpg
मराठीमाती । माझ्या मातीचे गायन
https://www.marathimati.com/2022/09/nanded-district.html
https://www.marathimati.com/
https://www.marathimati.com/
https://www.marathimati.com/2022/09/nanded-district.html
true
2079427118266147504
UTF-8
सर्व पोस्ट लोड केल्या आहेत कोणत्याही पोस्ट आढळल्या नाहीत सर्व पहा अधिक वाचा उत्तर द्या उत्तर रद्द करा हटवा द्वारे स्वगृह पाने पाने सर्व पहा तुमच्यासाठी सुचवलेले विभाग संग्रह शोधा सर्व पोस्ट आपल्या विनंतीसह कोणतीही पोस्ट जुळणी आढळली नाही स्वगृहाकडे रविवार सोमवार मंगळवार बुधवार गुरुवार शुक्रवार शनिवार रवी सोम मंगळ बुध गुरु शुक्र शनी जानेवारी फेब्रुवारी मार्च एप्रिल मे जून जुलै ऑगस्ट सप्टेंबर ऑक्टोबर नोव्हेंबर डिसेंबर जाने फेब्रु मार्च एप्रि मे जून जुलै ऑग सप्टें ऑक्टो नोव्हें डिसें आत्ताच १ मिनिटापूर्वी $$1$$ मिनिटांपूर्वी १ तासापूर्वी $$1$$ तासांपूर्वी काल $$1$$ दिवसांपूर्वी $$1$$ आठवड्यांपूर्वी ५ आठवड्यांपेक्षा अधिक पूर्वी अनुयायी अनुसरण करा हे दर्जेदार साहित्य अवरोधीत केले आहे १: सामायिक करा २: सामायिक केलेल्या दुव्यावर क्लिक करून वाचा सर्व कोड कॉपी करा सर्व कोड कॉपी करा सर्व कोड आपल्या क्लिपबोर्डवर कॉपी केला आहे Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy विषय सूची