Loading ...
/* Dont copy */

दैनंदिन जीवनातील कला - महाराष्ट्र

दैनंदिन जीवनातील कला, महाराष्ट्र - [Dainandin Jeevanatil Kala, Maharashtra] महाराष्ट्राला पुरातन वस्तूंचा आणि पुरातन कला अवशेषांचा फार मोठा समृद्ध आणि वैभवशाली वारसा लाभला आहे.

महाराष्ट्राला पुरातन वस्तूंचा आणि पुरातन कला अवशेषांचा फार मोठा समृद्ध आणि वैभवशाली वारसा लाभला आहे

महाराष्ट्राला पुरातन वस्तूंचा आणि पुरातन कला अवशेषांचा फार मोठा समृद्ध आणि वैभवशाली वारसा लाभला आहे. इतिहासपूर्व व त्यानंतरच्या काळातील आणि ऐतिहासिक कालांतील विविध संस्कृतीच्या उदयास्ताच्या खुणा आणि अवशेष या भूमीतील त्या त्या काळाच्या विविध स्तरांचे असल्याचे उत्खननात आणि संशोधनात आढळून आले आहे. संस्कृतीच्या या मूक साक्षीदारंनी येथील संस्कृतीचा इतिहास बोलका केला आहे.

पैठण, तेर, इनामागांव अणि महुरझरी येथे केकेल्या उत्खननात आणि संशोधनात येथील संस्कृतीच्या व लोकजीवनाच्या विविध पैलूंचे घडविणाऱ्या अनेक वस्तू आणि कलावशेष सापडले आहेत. यामध्ये, फुटलेली मातीची भांडी आणि त्यांचे तुकडे, मणी बांगड्याचे तुकडे, कलावशेष , अवजारे, नेहमीच्या वापरातील, भांडी, टेराकोटाच्या मुद्रा त्याचप्रमाणे हस्तीदंती, हाडाच्या, धातूच्या आणि लाकडाच्या वस्तू आणि शिल्पे आहेत. समाध्या आणि इतर पवित्र ठिकाणॆ कोरलेले शिलालेख, ताम्रपट, तसेच इतर अनेक ठिकाणी कोरलेली बोधचिन्हे आणि लेख यांचाही इतिहासाच्या या अमोल साधनात समावेश आहे.

प्राचीन काळातील स्त्री-पुरुषांचे जीवन कसे होते, त्यावेळचे लोक कसे राहात, काय खात, त्यांच्या संवयी कोणत्या होत्या. धर्म, तत्वज्ञान, कला आणि सौन्दर्य, विज्ञान आणि तंत्रविद्या तसेच ज्ञानाच्या इतर विविधा शाखा यांबाबत त्यांचे विचार आणि संकल्पना कोणत्या होत्या याची कल्पना उत्खननात व संशोधन सापडालेल्या या विविध वस्तूंवरून येते. प्राचीन काळातील हा धार्मिक वारसा नंतरच्या काळात बौद्ध , जैन आणि हिंदूंच्या निवासी गुफांत, लेणी गुंफा मंदिरे आणि विहार व त्यानंतरच्या काळात मंदिरे आणि वैभवशाली प्रासादांच्या रूपाने अधिक संपन्न झाला आणि संस्कृतीचा हा नंदादीप अखंड तेव्त राहिला.

[next] संस्कृतीच्या अरुणोदयापासूनच खळाळणाऱ्या शुभ्रधवल लाटांनी किनारपट्टीची भेट घेण्यासाठी आतुर झालेल्या अरबी समुद्राचे सान्निध्य महाराष्ट्राला लाभले आहे. सागराच्या या सान्निध्यामुळे सागरी उद्योगाला गती मिळाली, त्यामुळे मच्छिमार उद्योग आणि परदेशांबरबरीत व्यापार-उदिमाची प्रगती होऊ लागली.

खुष्कीचे मार्गही महाराष्ट्राच्या सीमा ओलांडून इतर विभागांत पोहोचले. सागरी आणि खुष्कीच्या मार्गाने होणाऱ्य दळणवळणामुळे विविध जातींचे एकमेकांशी संमीलन झाले. परदेशी संस्कृतेशी घनिष्ठ संबंध आला आणि विभागातील परंपरेला एक आगळी झळाळी आली.

या सर्व गोष्टींचा महाराष्ट्रातील कला आणि सौंदर्यविषयक कल्पनांवर फार मोठा प्रभाव पडला . खानदानी अभिजातकला आणि शास्त्रीय संगीताने लोककला, लोकसंगीत व लोकजीवनातील रासवट आणि रांगद्या सौन्दर्याशी सलगी केली. महाराष्ट्रातील लोकांच्या दैनंदिन जीवनातील कला आणि सौन्दर्याच्या आजच्या आविष्काराशी त्या अथांग प्राचीनाचे अतूट नाते आहे.

महाराष्ट्रातील दैनंदिन जीवानात, लोकांच्या आचारविचारांत या प्राचीन सांस्कृतिक वारशाचा ठसा खोलवर उमटला आहे. हा समृद्ध वारसा हाच येथील लोकजीवानाचा पाया आहे. येथील जीवनाला सस्कृतीचा ताल आणि परंपरेचा नाद आहे. महाराष्ट्राचा दैनंदिन जीवनाचा हा ओघ पिढ्या न्‌ पिढ्या चालू आहे. महाराष्ट्रातील सर्वसामान्य मानसाची दिनचर्या अगदी रामप्रहरापासून सुरू होते. मुखमार्जन, तेल लावून अभ्यंगस्नान, केशभूषा, सुंदर पेहराव, प्रसाधन करून, आणि आभरणांनी नटूनथटून झाल्यावर दैनंदिन कामासाठी तयारी होते. तुळशीचा पाणी, दारापुढे रांगोळी, दाराखिडक्यांवर तोरणे बांधून दिवसाच्या स्वागताची तयारी होते. खास सण आणि उत्सवाच्या वेळी भिंतीवर मंगल चिन्हेआणि देवदेवतांच्या आकृतीही चितारल्या जातात.

[next] षोडषोपचार पूजा हा दिनचर्येतील एक महत्वाचा भाग असतो. देवघरातील देव्हाऱ्यात देवदेवतांच्या अनेक छोट्या मूर्ती आणि पवित्र चिन्हे यांची यथासांग पूजा केली जाते. पवित्र गंगाजलाने देवांना स्नान घातले जाते. त्यानंतर, दूध, दही, तूप, मध आणि साखा यांपासून सिद्ध केलेले पंचामृत देवांच्या अंगाला लावून त्यांना अभिषेक करतात. अभिकेषकानंतर देवांना स्वच्छ वस्त्राने पुसून त्यांना चंदन, हळद-पिंजर, अबीर-गुलाब लावण्यात येतो. त्यानंतर देवांवर अक्षत आणि फुले, तुळशी आणि बिल्वपत्रे वाहिली जातात. त्यानंतर धूप आणि शुद्ध तेलातुपातील दीप उजळला जातो. नंतर देवाला नैवेद्य अर्पण करतात आणि मग आरती होते. केव्हाकेव्हा झांज, टाळ, चिपळ्या , मृदंग, तंबोरा आदी संगीत वाद्यांची नादमधुर साथही आरतीला असते. आरतीनंतर मंत्रघोषात देवाला मंत्रपुष्पांजली होऊन पूजेची सांगता होते.

या षोडषोपचार पूजेच्या पूजासाहित्यात अभिषेक पात्र, तांब्यापळी, पंचपात्र यासारखी भांडी, करंडा, आरती-तबक, निरांजन, समई, कर्पूर पात्र (पंचारती), धूपपात्र, फुले ठेवण्यासाठी तबके किंवा परड्या आदी अनेक वस्तू असतात. त्यांचा घाट आकर्षक आणि जडणघडण कलात्मक असते.

घरातील या दैनंदिन पूजेखेरीज काही खास मंगल प्रसंगी काही विशिष्ट देवदेवतांच्या खास पूजाही करतात. गणेश-चतुर्थी, चैत्रगौरी, मकरसंक्रांत, दीपावली, दसरा, गुढी पाडवा आणि वसंतपंचमी मोठ्या उत्साहात आणि आनंदात साजरी होतात.

जन्मापासून तो मृत्यूपर्यंत माणसावर एकूण निरनिराळे सोळा संस्कार येतात. यापैकी प्रत्येक संस्कारात शास्त्रवचनप्रमाणे विविध धार्मिक विधी करण्यात येतात.

[next] दैनंदिन जीवनातील नेहमीच्या पूजाअर्चा आणि धार्मिक कृत्यांखेरीज आणखी अनेक धार्मिक परंपरा आणि उत्सव साजरे होतात क्रीडा, नृत्य, नाट्य, संगीत आणि इतर सांस्कृतिक कार्यक्रमांचा यावेळी जल्लोष उडतो. या आनंद महोत्सवात आणि जल्लोषात कलाविष्काराचे विव्ध पैलू उजळून निघतात. दिअन्म्दिन जीवनही सौन्दर्य आणि कलास्वादात व भावविश्वात रंगून जाते. मानवाचे हे भावविश्व आणि भावना दैनंदिन वापराव्या वस्तूंमध्येहि कलात्मकारीत्या प्रतिबिंबित झाल्या आहेत. वस्तूंचा आकार आणि घाट केवळ तिच्या उपयोगाचाच नव्हे तर तो अधिक सुंद्र कशी दिसेल याचा विचार करून घडविण्यात येतो. एखाद्या विशिष्ट अर्थ सांगण्यासाठी संबंधित वस्तूंवरील कलाकौशल्यात विशिष्ट चिन्ह आणि आकृतीबंध वापरला आहे.

वैभवशाली गतकालीन अवशेषांत त्या त्या काळाच्या कलावंताच्या व कारागिरांच्या मनमोहक कलेचे आणि कारागिरीचे प्रतिबिंब उमटले आहे. किरकोळ शरीरयष्टीच्या, पण सळसळणाऱ्या उत्साह असलेल्या दॉ. दिनकर केळकरांनी दैनंदिन जीवनातील कलावस्तूंचा संग्रह करण्याच्या कार्याला अक्षरशः वाहून घेतले आहे. त्यांच्या हा वस्तूसंग्रह त्यांच्याच मुलाचे नाव दिलेल्या वस्तूसंग्रहालयात मांडून ठेवळा आहे. अत्यंत परिश्रम घेऊन गोळा केलेल्या आणि मातेच्या ममतेने जोपासलेल्या, महाराष्ट्रातील दुर्मिळ आणि अजब नमुन्यांच्या हा कलावस्तू संग्रह पाहिल्याखेरीज महाराष्ट्राच्या कलावैभवाच्या आणि लोकजीवनाच्या अंतरंगाचे मर्म उमजणार नाही आणि त्यांच्या विशाल वैचित्र्याची कल्पनाही येणार नाही.

दिनकर केळकरांना "काका’ या लाडक्या नावाने ओळखले जाते. वस्तूसंग्रहालयाला भेट देणाऱ्यांचे ते आवर्जून स्वागत करतात आणि त्यांच्याशी काकांची गट्टी हां हां म्हणता जुळून जाते. ८९ वर्षांच्या या चिरतरुणाच्या अम्गात अमाप उत्साह आणि जिद्द आजही सळसळत असून, आपल्या संग्रहाबद्दलचा सार्थ अभिमान त्यांच्या नजरेतून ओसंडताना दिसतो. आपले अनुभव आणि उद्देश सांगताना त्यांचा हा सार्थ अभिमान त्यांच्या नजरेत सतत डोकावताना दिसतो.

[next] रणझुंजार पहिल्या बाजीरावाची प्रियतमा दरबारी नर्तिका मस्तानी हिच्या वाड्यातील दिवाणखान्याचे साक्षात्‌ दर्शन घडविणारे कलादालन हे या वस्तूसंग्रहालयातील सर्वात वैशिष्टयपूर्ण दालन होय. मस्तानीच्या वाड्यातून हा दिवाणखाना जसाच्या तसा इथे हलविण्यात आला आहे. वास्तूशिल्पातील नाजूक शिल्पकला, लाकडावरील नक्षीकाम आणि भित्तीचित्र यांचे या दालानातील उत्कृष्ट नमुने पाहाणाऱ्याचे लक्ष खिळवून ठेवतात. या दालनाच्या कलात्मक सजावटीतून दरबारी राणीच्या घराचे दर्शनासाक्षी वातावरण निर्माण केले आहे. मस्तानीचे काचेवरील एअक चित्रही या संग्रहालयात आहे.मराठी दरबारी नर्तिकेचे पाश्चात्य पेहरावातील हे एक अनोखे चित्र आहे. काही दालनांत सूक्ष्म चित्रे, सचित्र हस्तलिखिते आणि चित्रकथीची चित्रे आहेत. चैत्र महिन्यात पूजोत्सव होणाऱ्या चैत्रगौरीच्या सन्मानार्थ कापडावर चितारलेला चैत्रगौरीपटाचे चित्रही लक्ष वेधून घेणारे आहे.

दगडी, लाकडी, टेराकोटा आणि धातूच्या मूर्तीत, पंचमुखी हनुमानाची मूर्ती नाट्यपूर्ण आहे. देवदेवतांच्या तसेच वन्य लोकांच्या ग्रामदेवतांच्याही अनेक मूर्ती या संग्रहालयात आहेत.

वैशिष्ट्यपूर्ण आणि सहसा न आढळणारे अजब प्रकारचे दिवे हे या संग्रहालयाचे एअक खास वैशिष्ट्य होय. त्यासाठी तो प्रसिद्धही आहे. वृक्षदीप या नावाने ओळखण्यात येणारा १९ व्या शतकातील, झाडाच्या आकारातील दिवा. अंजनेयाचा हातातील पितळी दिवा , गणपतीचे वाहन असलेल्या मूषकावरील फुलांच्या अनेक पाकळ्यांना २० व्या शतकातील दिवा, दीप लक्ष्मी दिवे आणि लामण दिवे आदि अनेक प्रकारचे दिवे या संग्रहात आहेत. यापैकी काही दिव्यांवर महाराष्ट्रीय संस्कृतीची छाप आहे. या दिव्यांवर उत्कृष्ट नक्षीकाम असून देवदेवता, मानवी आकृत्या, पशुपक्षी यांची चित्रे कोरलेली आहेत.

[next] जीवनात रंग भरणाऱ्या विड्याला महाराष्ट्रात एकाअगळेच स्थान आहे. साहजिकच, विड्याचे साहित्य, विड्याची पाने, सुपारी कातणारा अडकित्ता, पानदान आणि चुन्याची डबी हा येथील जीवनाचाच एअक अविभाज्य भाग बनला आहे. पुणे, नाशिक ही विड्याच्या पानांसाठी विशेष प्रसिद्ध आहेत. येथेच विविध पानदाने, चुन्यांच्या डब्या आणि अडकित्ये तयार होतात.

बदामाच्या आणि भोपळ्याच्या आकाराच्या पानदाण्या, दुहेरी मोराची कलाकृती कोरलेल्या चुन्याच्या पितळी डब्या ह्या चालू शतकातील आहेत. देवदेवता, शृंगारचेष्टा करणारी युगुले, विशेषतः रती-मदन, पशुपक्षी, फळेफुले आणि मानवी आकृती असलेले अडकित्ये सामान्यतः पितळी असून ते १८ ते २० व्या शतकातील काळाच्या विविध टप्प्यांतील आहेत. एकोणिसाव्या शतकातील एका पितळी अडकित्यावर स्त्री-पुरुष आणि बालक असलेल्या एका कुटुंबाचे कोरलेले चित्र म्हणजे कारागिरीचा उत्कृष्ट नमुना आहे.

या संग्रहालयातील लेखन साहित्याशी संबंधित असलेल्या वस्तूंपैकी दौती आणि कलमदाण्या पहिल्या शतकापासून तो आजच्या काळापर्यंतच्या असून त्यांची कारागिरी आणि सफाई उत्कृष्ट आहे.

या संग्रहातील प्रसाधन साधनात अंग घासण्यासाठी वापरण्यात येणाऱ्या वज्री आहेत. महाराष्ट्रातील उत्खननात त्या सापडल्या असून त्या सामान्यतः पितळेच्या असतत, वज्रीच्या वरील भागावर पशुपक्षी आणि मानवी कलाकृती आहेत. यापैकी एक वज्री पाय घासण्यची असून तिच्यावर एकमेकाच्या मानेत मान घालून समोरासमोर उभ्या असलेल्या दोन मोरांचे चित्र आहे.

[next] फावल्या वेळात संगीत ऐकण्याचा शौक हाही येथील जीवनाचा अविभाज्य भाग आहे. या वस्तूसंग्रहालयाच्या एका खास दालनात सहसा न आढळणारी आणि निवडक संगीत वाद्ये ठेवण्यात आली आहेत. बीन, तबला, ढोल, शहनाई य सुप्रसिद्ध वाद्यांखेरीज वन्य जमातीची संगीतवाद्येही येथे पहावयास मिळवतात.

संग्रहालयातील गृहोपयोगी वस्तूंमध्ये, स्वयंपाकघरात लागणारी भांडी, हत्यारे, हुक्का, पिकदाण्या, कुलपे, गंजिफा आणि चौपाई आदी वस्तू आहेत. या वस्तू लाकडाच्या, दगडाच्या आणि धातूच्या असून त्यावर विविध नमुने आणि कलाकृती कोरल्या आहेत.

लाजबाब कलाकौशल्य आणि कारागिरीने सर्वोत्कृष्ट कलाकृती निर्माण करून महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक वारसा अधिकधिक वैभवशाली आणि संपन्न करणाऱ्या ह्या महान कलावंताचे आणि कारागिरांचे आजच्या महाराष्ट्रावर फार मोठे ऋण आहे. कारण, त्यांनी निर्माण केलेल्या कलाकृती केवळ कलेचे सर्वोत्कृष्ट नमुने आहेत एवढेच नव्हे तर ती संस्कृतीची आणि कलेची स्फूर्तिस्थाने आहेत.

- अंजली मुनशी


संपादक मंडळ | Editors
संपादक मंडळ, मराठीमाती डॉट कॉम
मराठीमाती डॉट कॉम वरिल विविध विभागांत लेखन आणि संपादन.

अभिप्राय

अभिप्राय
नाव

अ ल खाडे,2,अ ज्ञा पुराणिक,1,अंकित भास्कर,1,अंधश्रद्धेच्या कविता,5,अकोला,1,अजय दिवटे,1,अजित पाटणकर,18,अनंत दळवी,1,अनंत फंदी,1,अनंत भावे,1,अनिकेत येमेकर,2,अनिकेत शिंदे,1,अनिल गोसावी,2,अनिल भारती,1,अनुभव कथन,17,अनुरथ गोरे,1,अनुराधा फाटक,39,अनुवादित कविता,1,अपर्णा तांबे,7,अब्राहम लिंकन,2,अभंग,3,अभिव्यक्ती,1241,अमन मुंजेकर,7,अमरश्री वाघ,2,अमरावती,1,अमित पडळकर,4,अमित पवार,1,अमित पापळ,33,अमित बाविस्कर,3,अमुक-धमुक,1,अमृत जोशी,1,अमृता शेठ,1,अमोल देशमुख,1,अमोल वाघमारे,1,अमोल सराफ,2,अरविंद थगनारे,3,अरुण कोलटकर,1,अर्चना डुबल,1,अर्जुन फड,3,अर्थनीति,3,अल्केश जाधव,1,अविनाश धर्माधिकारी,2,अश्विनी तातेकर-देशपांडे,1,अहमदनगर,1,अक्षय वाटवे,1,अक्षरमंच,995,आईच्या कविता,27,आईस्क्रीम,3,आकाश पवार,2,आकाश भुरसे,8,आज,6,आजीच्या कविता,1,आठवणींच्या कविता,18,आतले-बाहेरचे,3,आतिश कविता लक्ष्मण,1,आत्मविश्वासाच्या कविता,12,आदित्य कदम,1,आनं कविता,1,आनंद दांदळे,8,आनंद प्रभु,1,आनंदाच्या कविता,24,आभिजीत टिळक,2,आमट्या सार कढी,17,आर समीर,1,आरती गांगण,2,आरती शिंदे,4,आरत्या,82,आरोग्य,21,आशिष खरात-पाटील,1,इंदिरा संत,6,इंद्रजित नाझरे,26,इंद्रजीत भालेराव,1,इतिहास,7,इसापनीती कथा,48,उदय दुदवडकर,1,उन्मेष इनामदार,1,उपवासाचे पदार्थ,15,उमेश कानतोडे,1,उमेश कुंभार,13,उमेश चौधरी,1,उस्मानाबाद,1,ऋग्वेदा विश्वासराव,5,ऋचा पिंपळसकर,10,ऋचा मुळे,18,ऋषिकेश शिरनाथ,2,ऋषीकेश कालोकार,2,एच एन फडणीस,1,एप्रिल,30,एम व्ही नामजोशी,1,एहतेशाम देशमुख,2,ऐतिहासिक स्थळे,1,ऑक्टोबर,31,ऑगस्ट,31,ऑडिओ कविता,15,ओंकार चिटणीस,1,ओम ढाके,8,ओमकार खापे,1,औरंगाबाद,1,कपिल घोलप,11,करमणूक,68,कर्क मुलांची नावे,1,कल्याण इनामदार,1,कविता शिंगोटे,1,कवितासंग्रह,153,कवी अनिल,1,कवी ग्रेस,4,कवी बी,1,काजल पवार,1,कार्यक्रम,9,कालिंदी कवी,2,काशिराम खरडे,1,कि का चौधरी,1,किल्ले,97,किल्ल्यांचे फोटो,5,किशोर चलाख,6,किशोर पवार,1,कुठेतरी-काहीतरी,3,कुणाल खाडे,3,कुणाल लोंढे,1,कुसुमाग्रज,10,कृष्णकेशव,1,कृष्णाच्या आरत्या,5,के के दाते,1,के तुषार,8,के नारखेडे,2,केदार कुबडे,40,केदार नामदास,1,केदार मेहेंदळे,1,केशव मेश्राम,1,केशवकुमार,3,केशवसुत,5,कोल्हापूर,1,कोशिंबीर सलाड रायते,14,कौशल इनामदार,1,खंडोबाची स्थाने,2,खंडोबाच्या आरत्या,2,खरगपूर,1,ग दि माडगुळकर,5,ग दि माडगूळकर,1,ग ल ठोकळ,3,ग ह पाटील,4,गडचिरोली,1,गणपतीच्या आरत्या,5,गणपतीच्या गोष्टी,24,गणेश कुडे,1,गणेश तरतरे,17,गणेश निदानकर,1,गणेश पाटील,1,गण्याचे विनोद,1,गाडगे बाबा,1,गायत्री सोनजे,5,गावाकडच्या कविता,13,गुरुदत्त पोतदार,2,गुरूच्या आरत्या,2,गुलझार काझी,1,गो गं लिमये,1,गोकुळ कुंभार,12,गोड पदार्थ,56,गोपीनाथ,2,गोविंद,1,गोविंदाग्रज,1,गौतम जगताप,1,गौरांग पुणतांबेकर,1,घरचा वैद्य,2,घाट,1,चंद्रकांत जगावकर,1,चंद्रपूर,1,चटण्या,3,चातुर्य कथा,6,चित्रपट समीक्षा,1,चैतन्य म्हस्के,1,चैत्राली इंगळे,2,जयश्री चुरी,1,जयश्री मोहिते,1,जळगाव,1,जाई नाईक,1,जानेवारी,31,जालना,1,जितेश दळवी,1,जिल्हे,31,जीवनशैली,428,जुलै,31,जून,30,ज्योती किरतकुडवे,1,ज्योती मालुसरे,1,टीझर्स,1,ट्रेलर्स,3,ठाणे,2,डिसेंबर,31,डॉ मानसी राजाध्यक्ष,1,डॉ. दिलीप धैसास,1,तनवीर सिद्दिकी,1,तन्मय धसकट,1,तरुणाईच्या कविता,7,तिच्या कविता,57,तुकाराम गाथा,4,तेजस्विनी देसाई,1,दत्ताच्या आरत्या,5,दत्तात्रय भोसले,1,दया पवार,1,दर्शन जोशी,2,दर्शन शेळके,1,दादासाहेब गवते,1,दिनदर्शिका,366,दिनविशेष,366,दिनेश बोकडे,1,दिनेश लव्हाळे,1,दिनेश हंचाटे,1,दिपक शिंदे,2,दिपाली गणोरे,1,दिवाळी फराळ,26,दीप्तीदेवेंद्र,1,दुःखाच्या कविता,74,देवीच्या आरत्या,3,देशभक्तीपर कविता,2,धनराज बाविस्कर,62,धनश्री घाणेकर,1,धार्मिक स्थळे,1,धुळे,1,धोंडोपंत मानवतकर,12,नमिता प्रशांत,1,ना के बेहेरे,1,ना घ देशपांडे,4,ना धों महानोर,3,ना वा टिळक,1,नांदेड,1,नागपूर,1,नारायण शुक्ल,1,नारायण सुर्वे,2,नाशिक,1,नासीर संदे,1,निखिल पवार,3,निमित्त,4,निराकाराच्या कविता,10,निवडक,5,निसर्ग कविता,26,नृसिंहाच्या आरत्या,1,नोव्हेंबर,30,न्याहारी,49,पथ्यकर पदार्थ,2,पद्मा गोळे,4,परभणी,1,पराग काळुखे,1,पर्यटन स्थळे,1,पल्लवी माने,1,पवन कुसुंदल,2,पांडुरंग वाघमोडे,3,पाककला,319,पाककृती व्हिडिओ,15,पालकत्व,7,पावसाच्या कविता,32,पी के देवी,1,पु शि रेगे,1,पुंडलिक आंबटकर,3,पुडिंग,10,पुणे,12,पुरुषोत्तम पाटील,1,पुर्वा देसाई,1,पूजा चव्हाण,1,पूनम राखेचा,1,पोस्टर्स,5,पोळी भाकरी,26,पौष्टिक पदार्थ,20,प्र श्री जाधव,12,प्रजोत कुलकर्णी,1,प्रतिक बळी,1,प्रतिभा जोजारे,1,प्रतिमा इंगोले,1,प्रतिक्षा जोशी,1,प्रदिप कासुर्डे,1,प्रफुल्ल चिकेरूर,10,प्रभाकर महाजन,1,प्रभाकर लोंढे,3,प्रवास वर्णन,1,प्रवासाच्या कविता,11,प्रविण पावडे,15,प्रवीण दवणे,1,प्रवीण राणे,1,प्रसन्न घैसास,2,प्रज्ञा वझे,2,प्रज्ञा वझे-घारपुरे,10,प्राजक्ता गव्हाणे,1,प्रिती चव्हाण,16,प्रिया जोशी,1,प्रियांका न्यायाधीश,3,प्रेम कविता,96,प्रेरणादायी कविता,17,फ मुं शिंदे,3,फादर स्टीफन्स,1,फेब्रुवारी,29,फोटो गॅलरी,9,बहिणाबाई चौधरी,6,बा भ बोरकर,8,बा सी मर्ढेकर,7,बातम्या,9,बाबा आमटे,1,बाबाच्या कविता,4,बायकोच्या कविता,5,बालकविता,14,बालकवी,8,बाळाची मराठी नावे,1,बाळासाहेब गवाणी-पाटील,21,बिपीनचंद्र नेवे,1,बी रघुनाथ,1,बीड,1,बुलढाणा,1,बेकिंग,9,भंडारा,1,भक्ती कविता,17,भक्ती रावनंग,1,भरत माळी,2,भा दा पाळंदे,1,भा रा तांबे,7,भाज्या,29,भाताचे प्रकार,16,भानुदास,1,भानुदास धोत्रे,1,भुषण राऊत,1,भूगोल,1,भूमी जोशी,1,म म देशपांडे,1,मं वि राजाध्यक्ष,1,मंगला गोखले,1,मंगळागौरीच्या आरत्या,2,मंगेश कळसे,9,मंगेश पाडगांवकर,5,मंजुषा कुलकर्णी,2,मंदिरांचे फोटो,2,मंदिरे,4,मधल्या वेळेचे पदार्थ,40,मधुसूदन कालेलकर,2,मनाचे श्लोक,205,मनिषा दिवेकर,3,मराठी,1,मराठी उखाणे,2,मराठी कथा,103,मराठी कविता,927,मराठी कवी,3,मराठी गझल,26,मराठी गाणी,2,मराठी गोष्टी,67,मराठी चारोळी,40,मराठी चित्रपट,16,मराठी टिव्ही,49,मराठी नाटक,1,मराठी पुस्तके,5,मराठी प्रेम कथा,23,मराठी भयकथा,42,मराठी मालिका,18,मराठी रहस्य कथा,2,मराठी लेख,44,मराठी विनोद,1,मराठी साहित्य,161,मराठी साहित्यिक,2,मराठी सुविचार,2,मराठीमाती,158,मसाले,12,महात्मा फुले,1,महाराष्ट्र,308,महाराष्ट्र फोटो,9,महाराष्ट्राचा इतिहास,32,महाराष्ट्रीय पदार्थ,22,महालक्ष्मीच्या आरत्या,2,महेंद्र म्हस्के,1,महेश बिऱ्हाडे,6,मांसाहारी पदार्थ,17,माझं मत,3,माझा बालमित्र,90,मातीतले कोहिनूर,18,मारुतीच्या आरत्या,2,मार्च,31,मीना तालीम,1,मुंबई,10,मुंबई उपनगर,1,मुकुंद भालेराव,1,मुकुंद शिंत्रे,35,मुक्ता चैतन्य,1,मुलांची नावे,1,मुलाखती,1,मे,31,मैत्रीच्या कविता,6,मोहिनी उत्तर्डे,2,यवतमाळ,1,यशपाल कांबळे,2,यशवंत दंडगव्हाळ,22,यादव सिंगनजुडे,2,योगा,1,योगेश कर्डिले,5,योगेश सोनवणे,2,रंगपंचमी,1,रंजना बाजी,1,रजनी जोगळेकर,5,रत्नागिरी,1,रविंद्र गाडबैल,1,रागिनी पवार,1,राजकीय कविता,8,राजकुमार शिंगे,1,राजेंद्र भोईर,1,राजेश पोफारे,1,राजेश्वर टोणे,3,रामकृष्ण जोशी,1,रामचंद्राच्या आरत्या,5,रायगड,1,राहुल अहिरे,3,रुपेश सावंत,1,रेश्मा जोशी,2,रेश्मा विशे,1,रोहित काळे,7,रोहित साठे,14,लघुपट,3,लता मंगेशकर,2,लहुजी साळवे,1,लक्ष्मण अहिरे,2,लातूर,1,लिलेश्वर खैरनार,2,लोकमान्य टिळक,3,लोणची,9,वर्धा,1,वसंत बापट,1,वा भा पाठक,1,वात्रटिका,2,वासुदेव कामथ,1,वाळवणाचे पदार्थ,6,वि दा सावरकर,1,वि म कुलकर्णी,5,विंदा करंदीकर,2,विक्रम खराडे,1,विचारधन,211,विजय पाटील,1,विठ्ठलाच्या आरत्या,5,विद्या कुडवे,4,विद्या जगताप,2,विनायक मुळम,1,विरह कविता,57,विराज काटदरे,1,विलास डोईफोडे,4,विवेक जोशी,3,विशेष,7,विष्णूच्या आरत्या,4,विज्ञान तंत्रज्ञान,2,वृषाली काकडे,2,वृषाली सुनगार-करपे,1,वेदांत कोकड,1,वैभव गव्हाळे,1,वैभव सकुंडे,1,वैशाली झोपे,1,व्यंगचित्रे,50,व्रत-वैकल्ये,1,व्हिडिओ,11,शंकराच्या आरत्या,4,शशांक रांगणेकर,1,शांततेच्या कविता,7,शांता शेळके,3,शारदा सावंत,4,शाळेचा डबा,13,शाळेच्या कविता,10,शितल सरोदे,1,शिरीष महाशब्दे,9,शिक्षकांवर कविता,4,शुभम बंबाळ,2,शुभम सुपने,2,शेतकर्‍याच्या कविता,11,शेती,1,शेषाद्री नाईक,1,शैलेश सोनार,1,श्याम खांबेकर,1,श्रद्धा नामजोशी,9,श्रावणातल्या कहाण्या,27,श्रीधर रानडे,1,श्रीनिवास खळे,1,श्रीरंग गोरे,1,संघर्षाच्या कविता,31,संजय डोंगरे,1,संजय पाटील,1,संजय बनसोडे,2,संजय शिंदे,1,संजय शिवरकर,5,संजय सावंत,1,संत एकनाथ,1,संत चोखामेळा,1,संत तुकडोजी महाराज,1,संत तुकाराम,8,संत नामदेव,2,संत ज्ञानेश्वर,4,संतोष जळूकर,1,संतोष झोंड,1,संतोष सेलुकर,30,संदिप खुरुद,5,संदेश ढगे,39,संध्या भगत,1,संपादक मंडळ,1,संपादकीय,11,संपादकीय व्यंगचित्रे,2,संस्कार,2,संस्कृती,133,सचिन पोटे,12,सचिन माळी,1,सण-उत्सव,22,सणासुदीचे पदार्थ,32,सतिश चौधरी,1,सदाशिव गायकवाड,2,सनी आडेकर,10,सप्टेंबर,30,समर्थ रामदास,206,समर्पण,9,सरबते शीतपेये,8,सरोजिनी बाबर,1,सलीम रंगरेज,8,सविता कुंजिर,1,सांगली,1,सागर बनगर,1,सागर बाबानगर,1,सातारा,1,साने गुरुजी,5,सामाजिक कविता,114,सामान्य ज्ञान,8,सायली कुलकर्णी,7,साहित्य सेतू,1,साक्षी खडकीकर,9,सिंधुदुर्ग,1,सिद्धी भालेराव,1,सिमा लिंगायत-कुलकर्णी,3,सुदेश इंगळे,20,सुनिल नागवे,1,सुनिल नेटके,2,सुनील गाडगीळ,1,सुभाष कटकदौंड,2,सुमती इनामदार,1,सुमित्र माडगूळकर,1,सुरज दळवी,1,सुरज दुतोंडे,1,सुरज पवार,1,सुरेश भट,2,सुशील दळवी,1,सुशीला मराठे,1,सुहास बोकरे,6,सैनिकांच्या कविता,4,सैरसपाटा,127,सोपानदेव चौधरी,1,सोमकांत दडमल,1,सोलापूर,1,स्तोत्रे,2,स्नेहा कुंभार,1,स्फूर्ती गीत,1,स्माईल गेडाम,1,स्वप्नाली अभंग,5,स्वाती खंदारे,317,स्वाती गच्चे,1,स्वाती दळवी,9,स्वाती नामजोशी,31,स्वाती पाटील,1,स्वाती वक्ते,2,ह मुलांची नावे,1,हमार्टिक समा,1,हरितालिकेच्या आरत्या,1,हर्षद खंदारे,40,हर्षदा जोशी,3,हर्षवर्धन घाटे,2,हर्षाली कर्वे,2,हसनैन आकिब,3,हेमंत जोगळेकर,1,हेमंत देसाई,1,हेमंत सावळे,1,हेमा चिटगोपकर,8,होळी,5,
ltr
item
मराठीमाती । माझ्या मातीचे गायन: दैनंदिन जीवनातील कला - महाराष्ट्र
दैनंदिन जीवनातील कला - महाराष्ट्र
दैनंदिन जीवनातील कला, महाराष्ट्र - [Dainandin Jeevanatil Kala, Maharashtra] महाराष्ट्राला पुरातन वस्तूंचा आणि पुरातन कला अवशेषांचा फार मोठा समृद्ध आणि वैभवशाली वारसा लाभला आहे.
https://4.bp.blogspot.com/-U43fwNqspyg/XSYaZzOkxAI/AAAAAAAADm0/9TGf3Sp3yzkCINzb32-cw9_TuJ8YAyd-gCLcBGAs/s1600/adkitte.jpg
https://4.bp.blogspot.com/-U43fwNqspyg/XSYaZzOkxAI/AAAAAAAADm0/9TGf3Sp3yzkCINzb32-cw9_TuJ8YAyd-gCLcBGAs/s72-c/adkitte.jpg
मराठीमाती । माझ्या मातीचे गायन
https://www.marathimati.com/2008/04/dainandin-jeevanatil-kala-maharashtra.html
https://www.marathimati.com/
https://www.marathimati.com/
https://www.marathimati.com/2008/04/dainandin-jeevanatil-kala-maharashtra.html
true
2079427118266147504
UTF-8
सर्व पोस्ट लोड केल्या आहेत कोणत्याही पोस्ट आढळल्या नाहीत सर्व पहा अधिक वाचा उत्तर द्या उत्तर रद्द करा हटवा द्वारे स्वगृह पाने पाने सर्व पहा तुमच्यासाठी सुचवलेले विभाग संग्रह शोधा सर्व पोस्ट आपल्या विनंतीसह कोणतीही पोस्ट जुळणी आढळली नाही स्वगृहाकडे रविवार सोमवार मंगळवार बुधवार गुरुवार शुक्रवार शनिवार रवी सोम मंगळ बुध गुरु शुक्र शनी जानेवारी फेब्रुवारी मार्च एप्रिल मे जून जुलै ऑगस्ट सप्टेंबर ऑक्टोबर नोव्हेंबर डिसेंबर जाने फेब्रु मार्च एप्रि मे जून जुलै ऑग सप्टें ऑक्टो नोव्हें डिसें आत्ताच १ मिनिटापूर्वी $$1$$ मिनिटांपूर्वी १ तासापूर्वी $$1$$ तासांपूर्वी काल $$1$$ दिवसांपूर्वी $$1$$ आठवड्यांपूर्वी ५ आठवड्यांपेक्षा अधिक पूर्वी अनुयायी अनुसरण करा हे दर्जेदार साहित्य अवरोधीत केले आहे १: सामायिक करा २: सामायिक केलेल्या दुव्यावर क्लिक करून वाचा सर्व कोड कॉपी करा सर्व कोड कॉपी करा सर्व कोड आपल्या क्लिपबोर्डवर कॉपी केला आहे Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy विषय सूची