अमरावती जिल्हा - [Detailed Information and Photos of Amravati District] अमरावती जिल्ह्याबद्दल संपुर्ण माहिती आणि छायाचित्रे.
भगवान श्रीकृष्णांना ‘अमर’ या नावाने ओळखले जाते. त्यावरून शहरास ‘अमरावती’ नाव पडले असावे
अमरावती जिल्हा
(Detailed Information and Photos of Amravati District) पौराणिक कथा व दंतकथांनुसार अमरावती जिल्ह्याचा संबंध श्रीकृष्ण, रुक्मिणी व पांडवांशी जोडला जातो.
पौराणिक कथा व दंतकथांनुसार अमरावती जिल्ह्याचा संबंध श्रीकृष्ण, रुक्मिणी व पांडवांशी जोडला जातो. रुक्मिणी ही येथील कुंडिनपुरची म्हणजे सध्याच्या कौडिणपूरची राजकन्या. साहजिकच, या जिल्ह्याचा संबंध कृष्णाशीही जोडला जातो.हा
हा परिसर महाभारतात प्रसिद्ध असलेल्या विराट राजाच्या अमलाखाली होता, असे मानले जाते. अज्ञातवासाच्या काळात पांडवाचे वास्तव्य सध्याच्या चिखलदऱ्याच्या घनदाट जंगलात होते, असे म्हटले जाते. येथील घनदाट जंगले राहिल्यास विजनवासास हा परिसर सुयोग्य होता, याची साक्ष पटते.
विराटाच्या पदरी दासी म्हणून राहत असलेल्या सैरंध्रीचा (द्रौपदीचा) मानभंग केला म्हणून चिडून जाऊन विराटाच्याच पदरी असलेल्या बल्लवाने (भीमाने) विराटचा मेव्हणा किचक याचा वध केल्यानंतर त्याचा देह येथील दरीत फेकून दिला.
त्यामुळे या परिसरात ‘किचकदरा’ म्हणून ओळखले जाऊ लागले. कालांतराने या किचकदऱ्याचा अपभ्रंश ‘चिखलदरा’ असा झाला अशी आख्यायिका आहे. किचकाचा वध केल्यानंतर भीमाने आपले रक्तरंजित हात जवळच असलेल्या कुंडात धुतले म्हणून या कुंडास ‘भीमकुंड’ म्हणतात, अशीही एक आख्यायिका जोडली जाते.
वरील प्रकारे दंतकथांनी महाभारताशी जोडल्या गेलेल्या या जिल्ह्याने राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराज, लो. टिळकांचे जवळचे सहकारी दादासाहेब खापर्डे, वीर वामनराव जोशी, शिक्षणमहर्षी व पुरोगामी विचारवंत डॉ. पंजाबराव देशमुख अशा थोर पुरुषांची देणगी महाराष्ट्राला दिली आहे.
मुख्य ठिकाण: अमरावती
तालुके: तेरा
क्षेत्रफळ: १२,२१० चौ. कि. मी.
लोकसंख्या: २२,००,०५७
अमरावती जिल्ह्याचा इतिहास
अमरावती शहर हे अमरावती जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण आहे. साहजिकच, शहराच्या नावावरून हा जिल्ह्याला अमरावती जिल्हा म्हणून ओळखला जातो. महाभारतात विदर्भ राज्याचा उल्लेख आहे. याविदर्भाची राजधानी अमरावती होय. भगवान श्रीकृष्णाची पत्नी रुक्मिणी ही कुंडिनपूरच्या राजाची - भीष्मकाची कन्या असल्याचा उल्लेख सापडतो. हे कुंडिनपूर आता कौंडीण्यपुर म्हणून ओळखले जाते.
गावानजिकच्या अंबा मंदिरात रुक्मिणी पूजेसाठी आली असता श्रीकृष्णाने तिचे अपहरण केल्याची कथा सांगितली जाते. “नल-गे औषध मजला!” असे सांगणारी दमयंती ही विदर्भराजकन्यासुद्धा कुंडिनपूरचीच! भगवान श्रीकृष्णांना ‘अमर’ या नावाने ओळखले जाते. त्यावरून शहरास ‘अमरावती’ नाव पडले असावे, असे म्हटले जाते. वरीलप्रमाणे पौराणिक उल्लेख सापडत असले. तरीही या जिल्ह्याचा सुस्पष्ट असा प्राचीन इतिहास उपलब्ध नाही. मात्र, येथील बराचसा परिसर मौर्याच्या अमलाखाली असल्याची नोंद सापडले.
अमरावती जिल्ह्याचे भौगोलिक स्थान
महाराष्ट्र राज्यातील उत्तरेकडील जिल्हा. जिल्ह्याच्या पूर्वेस नागपूर व वर्धा हे जिल्हे असून दक्षिणेस यवतमाळ जिल्हा आहे. अकोला जिल्हा अमरावती जिल्ह्याच्या नैऋत्येस व पश्चिमेस पसरला आहे. मध्य प्रदेश राज्य अमरावती जिल्ह्याच्या उत्तरेस आहे. राज्याच्या एकूण क्षेत्रफळापैकी जवळजवळ चार टक्के क्षेत्र या जिल्ह्याचे व्यापले आहे.
अमरावती जिल्ह्यातील तालुके
अमरावती जिल्ह्यात एकूण तेरा तालुके आहेत- अमरावती
- नांदगाव-खंडेश्वर
- भातकुली
- अचलपूर
- चांदूर-बाजार
- मोर्शी
- वरूड
- चांदूर-रेल्वे
- तिवसा
- दर्यापूर
- अंजनगाव-सुर्जी
- चिखलदरा
- धारणी
अमरावती जिल्ह्याची प्राकृतिक रचना
मेळघाटचा डोंगराळ प्रदेश व पूर्णा नदीचा मैदानी प्रदेश अशी या जिल्ह्याची प्राकृतिक रचना आहे. धारणी व चिखलदरा या तालुक्याचा बहुतांश भाग मेळघाटच्या डोंगराळ प्रदेशात मोडतो. मेळघाटच्या डोंगररांगा हा वास्तविक सातपुडा पर्वताचाच भाग होय. यांना ‘गाविलगडचे डोंगर’ म्हणूनही ओळखले जाते.
अमरावती जिल्ह्याचा उर्वरित बहुतांश भाग पूर्वेच्या मैदानी प्रदेशात मोडतो. या मैदानी प्रदेशास ‘पयनघाट’ म्हणूनही ओळखले जाते. दक्षिणेस अमरावतीजवळ पोहऱ्याचे व चिरोडीचे डोंगर आहेत.
अमरावती जिल्ह्यातील मृदा
अमरावती जिल्ह्याच्या मैदानी भागात काळी-कसदार ‘रेगूर’ मृदा आढळते. कापसाच्या पिकांसाठी ही मृदा उपजाऊ असल्याने तिला ‘कापसाची मृदा’ असेही म्हटले जाते. दर्यापूर व भातकुली या तालुक्यांमध्ये तसेच चांदूर-रेल्वे तालुक्याच्या पूर्व भागात ही मृदा आढळून येथे. या मृदेची पाणी टिकवून धरण्याची क्षमता अधिक असल्याने या मृदेत खरीप व रबी या दोन्ही हंगामात पिके घेतली जातात. सातपुड्याच्या डोंगराळ व पठारी भागात तांबडी मृदा आढळते.
अमरावती जिल्ह्यातील हवामान
अमरावती जिल्ह्यातील हवामान सर्वसाधारणपणे उष्ण, विषम व कोरडे आहे. उन्हाळा खूपच कडक व हिवाळा अतिशय थंड असतो. जिल्ह्यातील वार्षिक व दैनिक तापमान कक्षेत खुपच फरक आढळून येतो. जिल्ह्यातील उत्तर भाग उंच व डोंगराळ असल्याने तेथील हवा उन्हाळ्यातही थंड असते. ‘चिखलदरा’ हे थंड हवेचे ठिकाण याच परिसरात आहे.
अमरावती येथे पूर्वी उंबराची झाडे मोठ्या प्रमाणावर होती. उंबराच्या झाडास ‘औदुंबर’ असे म्हणतात. त्यावरून उदुंबरावती- उमरावती- अमरावती असा अपभ्रंश होत जाऊन आजचे अमरावती हे नाव रूढ झाले, अशीही ‘अमरावती’ नावाची एक उपपत्ती मांडली जाते.
अमरावती जिल्ह्यात पडणारा बहुतांश पाऊस जून ते सप्टेंबर या कालखंडात नैऋत्य मोसमी वाऱ्यांपासून पडतो. जिल्ह्यातील पावसाची सरासरी ८५ सें. मी. हून अधिक आहे. चिखलदरा व धारणी या उत्तरेकडील तालुक्यांमध्ये पावसाचे प्रमाण तुलनात्मकदृष्ट्या अधिक आहे. डॉ. सी. एच. हनुमंतराव समितीच्या शिफारशींच्या आधारे केंद्र शासनाने १९९४-९५ पासून भातकुली, नांदगाव-खंडेश्वर, अचलपूर, चांदूर-बाजार, चांदूर-रेल्वे, तिवसा, दर्यापूर, धारणी व मोर्शी या तालुक्यांचा नव्याने अवर्षणप्रवण क्षेत्रात समावेश केला असून याच वर्षांपासून या तालुक्यांमध्ये अवर्षणप्रवण क्षेत्रविकास कार्यक्रम राबविला जात आहे.
अमरावती जिल्ह्यातील नद्या
पूर्णा, तापी व वर्धा या जिल्ह्यातील प्रमुख नद्या होत. पूर्णेचा उगम मध्य प्रदेशात सातपुडा पर्वतरांगेत बेतुल जिल्ह्यात होतो. ही नदी जिल्ह्यात प्रथम उत्तर-दक्षिण वाहत जाऊन नंतर पश्चिमेकडे वळते.
तापी नदी जिल्ह्याच्या वायव्य सीमेवरून पश्चिमेकडे वाहात जाते. वर्धा नदी जिल्ह्याच्या पूर्व सीमेवरून दक्षिणेकडे वाहते.
चंद्रभागा, शहानूर व पेढी या पूर्वेच्या जिल्ह्यातील उपनद्या होत. अचलपूर हे तालुक्याचे ठिकाण चंद्रभागा नदीकाठी वसले आहे. तर अंजनगाव-सुर्जी हे तालुक्याचे ठिकाण शहानूर नदीकाठी वसले आहे.
कापरा, सिंपना व गाडगा या तापीच्या जिल्ह्यातील उपनद्या होत; तर चुडामण, माडू, चराघड, विदर्भा, बेंबळा व खोलाट या वर्धेच्या जिल्ह्यातील उपनद्या होत. चुडामण नदी वरूड तालुक्यातून वाहते. तर चराघड नदी मोर्शी तालुक्यातून वाहते. विदर्भा नदीचा बहुतांश प्रवाह तिवसा तालुक्यातून जातो. बेंबळा नदीचा बहुतांश प्रवास नांदगाव-खंडेश्वर तालुक्यातून होतो तर खोलाट नदी आपला अधिकांश प्रवास चांदूर-रेल्वे तालुक्यातून करते.
अमरावती जिल्ह्यातील धरणे
अमरावती जिल्ह्यात मोठे प्रकल्प फारसे नाहीत. मोर्शी तालुक्यातील वर्धा नदीवरील (उर्ध्व वर्धा) किंवा सीमोरा प्रकल्पाचे काम पूर्णतेच्या प्रगत अवस्थेत आहे.
अंजनगाव-सुर्जी तालुक्यातील शहानूर नदीवरील शहानूर प्रकल्प, अचलपूर तालुक्यातील हे जिल्ह्यातील नाव घेण्याजोगे अन्य प्रकल्प होत. आसेगाव-पूर्णा योजनेतून तसेच जवळच असलेल्या वडाळी व छत्री या तलावांमधून अमरावती शहराला पाणीपुरवठा जातो.
अमरावती जिल्ह्यातील पिके
अमरावती जिल्हा कृषिप्रधान असून लागवडीखालील क्षेत्रापैकी चाळीस टक्क्यांहून अधिक क्षेत्र अन्नधान्य पिकाखाली आहे. ज्वारी हे जिल्ह्यातील प्रमुख अन्नधान्य पीक असून तिवसा, नांदगाव-खंडेश्वर, मोर्शी वरूड व चांदूर-रेल्वे हे तालुके ज्वारीच्या उत्पादनासाठी महत्त्वाचे आहेत. जिल्ह्यातील लागवडीखालील एकूण क्षेत्रापैकी जवळजवळ एकचतुर्थांश क्षेत्र म्हणजेच अन्नधान्य पिकांखालील क्षेत्रापैकी निम्मे क्षेत्र ज्वारीखाली आहे.
कापूस हे जिल्ह्यातील महत्त्वाचे व्यापारी पीक होय. जिल्ह्यातील लागवडीखालील क्षेत्रापकी निम्म्याहून थोडेसेच कमी म्हणता उर्वरित बहुतेक प्रदेशात कापसाचे पीक घेतले जाते. कापसाखालील क्षेत्र व कापसाचे उत्पादन या दोहोंचाही विचार करता हा जिल्हा राज्यात दुसऱ्या स्थानावर आहे. अमरावती, मोर्शी, तिवसा, चांदूर-बाजार व चांदूर-रेल्वे हे तालुके कापसाच्या उत्पादनाच्या दृष्टीने अधिक महत्त्वाचे होत.
कापूस व ज्वारी यांखालोखाल जिल्ह्यातील लागवडीखालील अधिक क्षेत्र तूर या डाळवर्गीय पिकाखाली आहे. तुरीखालील क्षेत्र व तुरीचे उत्पादन यामध्ये अग्रेसर असलेल्या जिल्ह्यापैकी हा एक गणला जातो.
अमरावती जिल्ह्यात अचलपूर, चांदूर-बाजार, अंजनगाव-सुर्जी व बडनेरा परिसरात विड्याच्या पानांचे मळे आहेत. दर्यापूर, अचलपूर, मोर्शी, वरूड व अमरावती यापरिसरात मिरचीचे उत्पादन बऱ्यापैकी होते. मोर्शी व वरूड परिसरात केळी, संत्री व मोसंबीच्या बागा आहेत. धारणी व अचलपूर तालुक्यात उसाचे उत्पादन मोठ्या प्रमाणावर घेतले जाते.
अमरावती जिल्ह्यातील वने
अमरावती जिल्ह्यातील एकूण भौगोलिक क्षेत्रापैकी एकचतुर्थांशहून अधिक क्षेत्र वनाच्छादित आहे. जिल्ह्याच्या वायव्य भागातील डोंगराळ भाग व दाट वनांनी व्यापलेला आहे. मेळघाट परिसरात घनदाट म्हणावीत अशी वने आहेत. वनांचा विचार करता धारणी, चिखलदरा, मोर्शी व वरूड हे तालुके अधिक समृद्ध आहेत. धारणी तालुक्यात उत्तम प्रतीच्या सागाची झाडे आहेत. चिखलदरा परिसर बांबूच्या उत्पादनासाठी प्रसिद्ध आहे. मोर्शी व वरूड तालुक्यात धावडा, सालई आदी वृक्ष मोठ्या प्रमाणावर असून तेंदूपानांच्या उत्पादनासाठीही हे तालुके प्रसिद्ध आहेत. जिल्ह्यातील वनांत आढळणाऱ्या ‘तिखाडी’ नावाच्या गवतापासून ‘रोसा’ हे तेल काढले जाते.
चिखलदरा तालुक्यात मेळघाट येथे १,५०० चौ. कि. मी. हून अधिक क्षेत्रावर मेळघाट अभयारण्य पसरलेले आहे. या अभयारण्यात वाघांची संख्या वाढावी यासाठी व्याघ्र प्रकल्पाची अंमलबजावणी केली जात आहे. हा राज्यातील पहिला व्याघ्र प्रकल्प आहे. आज येथील अभयारण्यात शंभराच्या आसपास वाघ असावेत. वाघांशिवाय येथे बिबट्या, अस्वल, रानकुत्रा, भेकर इत्यादी प्राणी आढळतात. येथील वनांत सागाची झाडे मोठ्या प्रमाणावर आहेत.
राष्ट्रसंत तुकडोजी महाराजांचा हा जिल्हा. या जिल्ह्यात यावली येथे २९ एप्रिल १९०९ रोजी त्यांचा जन्म झाला. मूळ नाव माणिक बंडोजी ब्राह्मभट्ट (ठाकूर).
अमरावती जिल्ह्यातील उद्योगधंदे
अमरावती जिल्ह्यात अमरावती येथे औद्योगिक वसाहत असून सातुर्णा येथे सहकारी औद्योगिक वसाहत आहे. अमरावती व मोझरी येथे औषधांचे कारखाने असून अमरावती येथे रासायनिक खतांचा व प्लॅस्टिकच्या उत्पादनाचा कारखाना आहे. अमरावती येथील औद्योगिक वसाहतीत अनेकविध वस्तूंच्या उत्पादनाचे कारखाने आहेत.
अंजनगाव-सुर्जी, अमरावती, अचलपूर, नांदगाव-खंडेश्वर, बडनेरा, दर्यापूर, चांदूर-रेल्वे, दत्तापुर, धामणगाव, तिवसा, चांदूर-बाजार, वरूड व मोर्शी या ठिकाणी जिनिंग-प्रेसिंगचे कारखाने असून बडनेरा व अचलपूर येथे कापड गिरण्या आहेत. अमरावती येथे एक सूत गिरणी असून चांदूर-रेल्वे तालुक्यात देवगाव येथे साखर कारखाना आहे.
अमरावती जिल्ह्यात अचलपूर, दारापूर, तिवसा परिसरात लाकूडकटाईच्या गिरण्या आहेत. मोर्शी व तिवसा येथे घोंगड्या विणण्याचा व्यवसाय चालतो. कसबे-गव्हाण, अचलपूर, शिराळा, दारापूर व मोझरी या भागात तढव व सतरंज्या विणण्याचा उद्योग चालतो.
अमरावती जिल्ह्यातील प्रमुख स्थळे
अमरावती: जिल्ह्याचे मुख्य ठिकाण असलेले हे शहर कापसाची मोठी बाजारपेठ असून येथे हस्तकला व हातमाग-यंत्रमाग उद्योग विकसित झालेला आहे. शहरात कापड गिरणी व सूतगिरणीही आहे. विदर्भातील हे महत्त्वाचे शैक्षणिक केंद्र अमरावती विद्यापीठाचे मुख्य ठिकाण आहे. विभागीय माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण मंडळ येथे नव्याने कार्यरत झाले आहे. शिवाजीराव पटवर्धन यांनी कुष्ठरोग्यांसाठी स्थापन केलेली ‘तपोवन’ ही संस्था येथेच आहे. येथे संत गाडगे महाराजांची समाधी असून येथील अंबादेवी मंदिरही प्रसिद्ध आहे.
हे अंबादेवी मंदिर अस्पृश्यांना खुले व्हावे म्हणून १९२८ मध्ये डॉ. पंजाबराव देशमुख यांनी येथे सत्याग्रह केला होता. डॉ. पंजाबराव देशमुख यांनी सर्व जाती-धर्माच्या विद्यार्थ्यांसाठी सुरू केलेले ‘श्रद्धानंद छात्रालय’ येथे असून त्यांनीच स्थापन केलेल्या ‘श्रीशिवाजी शिक्षण’ संस्थेचे मुख्यालयही येथे आहे.
चिखलदरा परिसरात कोरकू, कोलाम (कोळंब), वसोडे, गोंड, माडिया-गोंड यांसारख्या आदिवासी जमातीचे वास्तव्य आहे. कोरकू जमातीचे लोक विवाहप्रसंगी करीत असलेले ‘बिहावू’ हे नृत्य, ‘ढेमसा’ हे गोंडांचे काठीनृत्य, ‘गावबांधणी’ हे कोलाम जमातीचे पारंपारिक नृत्य व माडियाचे ‘रेलो’ हे नृत्य ही येथील सांस्कृतिक वैशिष्ट्ये आजही जपलेली आढळतात.
चिखलदरा: वनाच्छादित डोंगरदऱ्यांनी नटलेले चिखलदरा हे स्थळ राज्यातील एक महत्त्वाचे पर्यटन केंद्र म्हणून विकसित होत आहे. थंड हवेचे ठिकाण म्हणून प्रसिद्ध असलेले हे निसर्गरम्य स्थळ ‘विदर्भाचे नंदनवन’ म्हणून ओळखले जाते. चिखलदऱ्याच्या पश्चिमेस सुमारे नऊ किलो मीटर अंतरावर ‘बैराट’ (१,१७७ मीटर) हे सातपुडा पर्वतातील सर्वोच्च शिखर आहे.
गाविलगड: चिखलदरा तालुक्यात चिखलदऱ्यापासून दोन-तीन कि. मी. अंतरावर. गाविलगड व परिसर गोंड राजांच्या अमलाखाली होता, मोगल मराठे व त्यानंतर ब्रिटिश यांचा अंमलही या किल्ल्याने पाहिला आहे.
अचलपूर: अचलपूर तालुक्यातील ठिकाण. अचलपूरपासून जोडगाव म्हणता येईल इतके जवळ असलेले हे ठिकाण इमारती लाकडाच्या बाजारासाठी प्रसिद्ध आहे.
रिथपूर: रिथपूर किंवा रिद्धपूर म्हणून ओळखले जाणारे हे ठिकाण मोर्शी तालुक्यात आहे. महानुभाव पंथाचे संस्थापक चक्रधरस्वामी यांचे गुरू श्रीगोविंदप्रभू यांचे वास्तव्य येथे होते. येथे गोविंदप्रभूंची समाधीही आहे.
मोझरी: पूर्वी ‘एलिचपूर’ नावाने ओळखले जाणारे हे गाव एकेकाळी अतिशय भरभराटीला आलेले शहर होते. खिलजीच्या तसेच इमादशाही व निजामशाही राजवटीत या गावास राजधानीचे महत्त्व होते. संत तुकडोजी महाराजांनी स्थापन केलेला ‘गुरुकुंज आश्रम’ येथे आहे. येथे संत तुकडोजी महाराजांची समाधीही आहे.
ऋणमोचन: भातकुली तालुक्यात पूर्णा नदीकाठी असलेल्या या ठिकाणी मुद्गलेश्वराचे मंदिर आहे.
बडनेरा: नांदगाव-खंडेश्वर तालुक्यात असलेले हे ठिकाण रेल्वे जंक्शन म्हणून प्रसिद्ध आहे. येथे सूत गिरणी आहे. विड्याच्या पानांसाठी बडनेरा परिसर प्रसिद्ध आहे.
कौंडिण्यपूर: प्राचीन काळी कुंडिनी, कुंडिल, कुंडिनपूर या नावाने ओळखले जाणारे हे स्थळ सध्याच्या तिवसा तालुक्यात वसले आहे. वर्धा नदीकाठचे हे स्थळ प्राचीन अवशेषांसाठी विशेष प्रसिद्ध आहे.
बहिरम: चांदूर-बाजार तालुक्यात सातपुडा डोंगररांगांत वसलेले ठिकाण. येथील बहीरमबुवाची यात्रा प्रसिद्ध आहे.
‘चिखलदरा’ हे विदर्भातील एकमेव गिरीस्थान असून राज्यात फक्त येथेच कॉफीचे मळे आढळतात.
याशिवाय सालबर्डी (मोर्शी तालुक्यात. गुहेतील महादेवाचे मंदिर प्रसिद्ध.); नांदगाव-खंडेश्वर (तालुक्याचे मुख्य ठिकाण. खंडेश्वर महाराजांचे मंदिर प्रसिद्ध.); भातकुली (भातकुली तालुक्याचे मुख्य ठिकाण. पेढी नदीकाठी. जैनांचे तीर्थक्षेत्र.) ही जिल्ह्यातील अन्य महत्त्वाची स्थळे होत.
अमरावती जिल्ह्यातील वाहतूक
धुळे-कलकत्ता हा राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक सहा जिल्ह्यातून जातो. या महामार्गावर लोणी, बडनेरा, अमरावती, मोझरी व तिवसा ही जिल्ह्यातील प्रमुख ठिकाणे आहेत.
अमरावती जिल्ह्यातून एक राज्य मार्ग अमरावतीपासून निघून अचलपूर, परतवाडा, धारणीमार्गे मध्य प्रदेशातील बुऱ्हाणपूरकडे जातो; तर दुसरा राज्य मार्ग अमरावतीहून बडनेरा, नांदगाव-खंडेश्वरमार्गे यवतमाळकडे जातो.
मुंबई-कलकत्ता हा मध्य रेल्वेचा लोहमार्ग अमरावती जिल्ह्याच्या दक्षिण भागातून जातो. बडनेरा, चांदूर-रेल्वे व धामणगाव ही या लोहामार्गावरील जिल्ह्यातील प्रमुख स्थानके होत. खांडवा-अकोला-पूर्णा हा लोहमार्ग जिल्ह्याच्या पश्चिम भागातून जातो. धूळघाट हे या मार्गावरील महत्त्वाचे स्थानक होय.
बडनेरा-अमरावती हा जिल्ह्यातील आणखी एक लोहमार्ग होय. या लोहमार्गाने अमरावती शहर, जवळच असलेल्या बडनेरा या रेल्वे जंक्शनशी जोडले गेले आहे.
मेळघाट परिसरात चिखलदरा व धारणी या तालुक्यांत आदिवासी मोठ्या संख्येने राहतात. ‘कोरकू’ ही येथील प्रमुख आदिवासी जमात होय. घराच्या मागील बाजूने बाहेर पडण्याची पद्धती या लोकांमध्ये आढळते. भात हे यांचे मुख्य अन्न होय. भाताला हे ‘बाबा चावळी’ असे म्हणतात. ‘खेकादेव’ व ‘मुठबा’ हे यांचे प्रमुख देव होत. कोरकू जमातीच्या पुजाऱ्याला ‘भुमका’ या नावाने ओळखले जाते.
अमरावती जिल्ह्यात एकुण १४ तालूके आहेत. धामनगांव रेल्वे हा तालूका आपल्या यादीत कमी दिसतो. संत गाडगेबाबा, कवी सुरेश भट, राष्ट्रपती प्रतिभाताई पाटील हे ही अमरावतीकर आहेत....
उत्तर द्याहटवा