मानसिक व्यायाम - मराठी लेख

मानसिक व्यायाम, मराठी लेख - [Manasik Vyayam, Marathi Article] मानसिक व्यायाम या संकल्पनेची व्याख्या सविस्तर मांडण्याचा प्रयत्न या लेखात करण्यात आला आहे.

रोजच्या धकाधकीच्या आणि स्पर्धेच्या युगात माणूस यंत्र मानव कधी झाला कळलंच नाही

आज मानमरातब प्रतिष्ठेचे झेंडे दिमाखात फडकताना दिसतात, कोपलेला निसर्ग आणि बदललेली जीवनशैली आपल्यालाच आजारांच्या खोल दरीत फेकून देत आहे. आठ दहा तास थकून आलेलं शरीर मऊ मऊ बिछान्यात स्मशान शांतता शोधतं, सकाळी पुन्हा हे यंत्र चालू होतं आणि वाऱ्यासारखं सैरावैरा पैसे कमावणाऱ्यांच्या गर्दीत स्वतःला पुरतं हरवून बसतं आणि हो जेव्हा स्वतःसाठी जगावंसं वाटतं तेव्हा मात्र शरीरातील काही यंत्रणांनी आपली साथ सोडलेली असते.

आजकाल व्यायाम शाळेतील व्यायाम, योगासने, थोडेफार फिरणे ईत्यादी करून ‘शारीरिक व्यायामाची’ कास धरता येते पण ‘मानसिक व्यायाम’ कोणी करतं का ?

‘मानसिक व्यायाम’ मुळात हि संकल्पना देखील काहींना वेडसर वाटेल, याची व्याख्या सविस्तर मांडता येईल.

• थकलेल्या जीवाला भूतकाळातल्या किंवा आवडत्या विलोभनीय क्षणांना आठवावंसं वाटणं म्हणजे मानसिक व्यायाम.
• आवडतं गाणं गुणगुणण्यात पुरेसा वेळ घालवणं म्हणजे मानसिक व्यायाम.
• आपल्या आवडत्या छंदास पुरेसा वेळ देणे म्हणजे मानसिक व्यायाम.
• निसर्गाच्या सानिध्याचा मनमुराद आनंद लुटणं म्हणजे मानसिक व्यायाम.
• शरीराची लक्तरं जमिनीवर अस्थव्यस्थ टाकून निरभ्र आकाशातील टपोरं चांदणं टिपणं म्हणजे मानसिक व्यायाम.
• तासनतास एखाद्या कलेची साधना करणं म्हणजे मानसिक व्यायाम.
• ‘ग्रंथ’ आणि ‘संत’ यांच्या विचारधारेत आकंठ बुडून जाणं म्हणजे मानसिक व्यायाम.
• खरंच, आपण स्वउद्धारासाठी सगळं काही करतो पण यातून मानसिक समाधान मिळते का हो ? यातून पोटाची खळगी तर भरत नाहीच उलट मानसिक तणाव पदरात पडतो.

तेव्हा मनाची धाव घेणारे, प्रतिभावंत, लेखक, छांदिष्ट किंवा काही कलाप्रिय जीव आपली वाट काढतात.

आयुष्याचे दुसरे नाव संघर्ष म्हटले तर वावगे ठरणार नाही. परंतु या तणावपूर्ण वादळाला, चिंतेच्या राक्षसाला मनाच्या प्रवेश द्वारातूनच हाकलून दिले पाहिजे. नाहीतर चिंतेच्या चितेत आपले ‘मानसिक आरोग्य’ पूर्ण भस्मसात होऊ शकते.

हसत हसत संकटं कवेत घेणं हेच तणावरहित आयुष्याचं गुपित आहे. आज पैसे मिळवणे सोपं पण शतायुषी होणं तितकंच अशक्यप्राय झालं आहे.

आवडत्या क्षेत्रात गरुड भरारी घेणं हे देखील मानसिक स्वास्थ्याचं लक्षण आहे, पण जीवघेण्या स्पर्धेत टिकायचे झाल्यास मनःशांती हरवून जाते. कामाचा ताण हृदयावर येऊन उरलेल्या आयुष्याला छेदून जातो एकंदरीत जीवनाचं सौंदर्य वाढवण्यासाठी छंदांची किनार जोडता यायला हवी. प्रचंड थकून घरी जाताना बायकोला मोगऱ्याचा गजरा घ्यावा आणि त्याच्या सुगंधाने अंतर्मन दरवळून निघावं हीच तर जगण्यातली कला आहे. चिमुकल्या चोचीने श्वासागणिक आयुष्य वेचत राहायचं हा आनंद देखिल अमर्याद आहे.

निसर्गाने बहाल केलेल्या सृष्टीवर आपण प्रेम केलं तर मानसिक ताण तणाव दूर होतील. विज्ञान देखील हे मान्य करते ‘आपण सतत आनंदी असलो तर आपल्या शरीरात एन्डोरफीन नावाचा हार्मोन स्त्रवतो’ हा ‘कॅलिफोर्निया’ मधील एका ‘मानसशास्त्रज्ञाने’ काढलेला निष्कर्ष आहे.

चला तर येथुन पुढे आपण नेहमी आनंदी राहण्याचा प्रयत्न करूयात.