Loading ...
/* Dont copy */

सर्वांगसुंदर मराठी भाषा | अभिजात भाषा दर्जा व इतिहास

मराठी भाषा: अभिजात दर्जा, प्राचीन वारसा, साहित्यिक परंपरा आणि महाराष्ट्र शासनाचे प्रयत्न. जाणून घ्या मराठी भाषेचा इतिहास व विकास.

सर्वांगसुंदर मराठी भाषा | अभिजात भाषा दर्जा व इतिहास

मराठी भाषेचा प्राचीन इतिहास आणि साहित्यिक वारसा...

सर्वांगसुंदर मराठी भाषा | अभिजात भाषा दर्जा व इतिहास

प्रकाश पाटील (गोखिवरे, वसई, पालघर, महाराष्ट्र)

मराठी भाषा ही महाराष्ट्राची मायबोली, समृद्ध साहित्यिक परंपरा आणि हजारो वर्षांचा इतिहास लाभलेली भाषा आहे. ३ ऑक्टोबर २०२४ रोजी केंद्र सरकारने मराठीला अभिजात भाषा (Classical Language Status) बहाल केला आणि मराठीच्या गौरवशाली परंपरेला नवी ओळख मिळाली. भारतीय राज्यघटनेतील ८व्या अनुसूचीत २२ अधिकृत भाषांमध्ये मराठीचा समावेश आहे. मराठी राजभाषा अधिनियम १९६४ नुसार मराठी ही महाराष्ट्राची अधिकृत राजभाषा म्हणून जाहीर झाली.

मराठी भाषेचे महत्व


  • भारतामध्ये तिसरी सर्वाधिक बोलली जाणारी भाषा.
  • जगभरातील १५वी सर्वाधिक वापरली जाणारी भाषा.
  • गोवा, गुजरात, मध्यप्रदेश, कर्नाटक, तामिळनाडू, छत्तीसगड तसेच परदेशातही मराठी भाषिक समुदाय.
  • महाराष्ट्राबाहेरील १५ विद्यापीठांत मराठीचे उच्चशिक्षण विभाग कार्यरत.

अभिजात भाषा समिती व मराठी


२०१२ मध्ये महाराष्ट्र शासनाने प्रा. रंगनाथ पठारे यांच्या अध्यक्षतेखाली अभिजात भाषा समिती स्थापन केली. समितीने केंद्र सरकारला सादर केलेल्या अहवालात ‘गाहा सत्तसई’, ‘कर्पूरमंजरी’, ‘विवेकसिंधु’, ‘लीळाचरित्र’, ‘ज्ञानेश्वरी’ यांसारख्या ग्रंथांच्या आधारे मराठीचे प्राचीनत्व व साहित्यिक समृद्धी सिद्ध केली. अखेर भारत सरकारने २०२४ मध्ये मराठीला अभिजात दर्जा दिला.

मराठी भाषेचे प्राचीनत्व


महाराष्ट्रातील पैठण येथील सातवाहन राजवटीपासून मराठीचा प्रवास दिसतो. महाराष्ट्री प्राकृत, अपभ्रंश, प्राचीन मराठी ते आधुनिक मराठी असा या भाषेचा सातत्यपूर्ण विकास आहे.

महत्वाचे पुरावे


  • गाहा सत्तसई – सातवाहन राजा हाल यांनी संपादित केलेला २००० वर्षांपूर्वीचा गाथासंग्रह.
  • नाणेघाट शिलालेख – पुणे जिल्ह्यातील जुन्नर येथे सापडलेला “महारठिनो” असा उल्लेख असलेला शिलालेख.
  • कर्पूरमंजरी – इ.स. ९व्या शतकातील राजशेखरांनी लिहिलेला ग्रंथ.
  • लीळाचरित्र – मराठीतील पहिला गद्य चरित्रग्रंथ (इ.स. १२००).
  • ज्ञानेश्वरी – संत ज्ञानेश्वरांचे अमर साहित्य, मराठीतील श्रेष्ठ ग्रंथ.

अभिजात भाषा दर्जाचे निकष


  1. भाषा प्राचीन असावी व तिच्यात श्रेष्ठ दर्जाचे साहित्य असावे.
  2. भाषेचे वय किमान १५०० ते २५०० वर्षांचे असावे.
  3. स्वयंभू वाङ्मयीन परंपरा असावी.
  4. प्राचीन व आधुनिक स्वरूपात अखंडित नाते असावे.

मराठी अभिजात भाषा आणि शासनाचे प्रयत्न


मराठी भाषा संवर्धनासाठी भाषा संचालनालय, राज्य मराठी विकास संस्था, महाराष्ट्र राज्य साहित्य आणि संस्कृती मंडळ कार्यरत आहेत. तथापि योजनांचा पुरेसा लाभ सामान्य वाचकांपर्यंत व साहित्यिकांपर्यंत पोहोचत नाही ही खंत व्यक्त होते.

भविष्यासाठी अपेक्षा


  • ‘गाव तिथे वाचनालय’ सारखे उपक्रम राबवणे.
  • नवीन लेखकांना संधी देण्यासाठी शासनप्राय प्रकाशन.
  • विद्यापीठांमध्ये मराठी भाषा अभ्यास केंद्रांची स्थापना.
  • प्राचीन ग्रंथांचे डिजिटायझेशन व आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रसार.

निष्कर्ष


मराठी भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळणे हा केवळ महाराष्ट्राचा नव्हे तर संपूर्ण भारताचा अभिमान आहे. शासन, साहित्यिक, प्रकाशक आणि वाचक यांनी एकत्रितपणे प्रयत्न केल्यास मराठी साहित्याचा ठेवा अधिक समृद्ध होईल आणि मराठी भाषेची जागतिक पातळीवर प्रतिष्ठा वाढेल.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQ)

मराठी भाषेला अभिजात भाषा दर्जा कधी मिळाला?


३ ऑक्टोबर २०२४ रोजी केंद्र सरकारने मराठीला अभिजात भाषा (Classical Language) दर्जा दिला.

अभिजात भाषा दर्जाचे फायदे काय आहेत?


अशा भाषेला केंद्र सरकारकडून भरीव आर्थिक अनुदान मिळते, विद्यापीठांत विशेष अभ्यासकेंद्रे स्थापन होतात, प्राचीन ग्रंथांचे जतन व डिजिटायझेशन केले जाते आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर भाषेचा प्रसार वाढतो.

मराठी भाषेचे प्राचीनत्व कसे सिद्ध होते?


सातवाहन कालखंडातील गाहा सत्तसई, जुन्नरमधील नाणेघाट शिलालेख, राजशेखरांचा कर्पूरमंजरी आणि संत ज्ञानेश्वरांची ज्ञानेश्वरी यांसारखे ग्रंथ व शिलालेख मराठीची प्राचीनता सिद्ध करतात.

जगात आणि भारतात मराठीचे स्थान काय आहे?


मराठी ही जगातील १५वी सर्वाधिक बोलली जाणारी भाषा आहे. भारतात ती तिसरी सर्वाधिक बोलली जाणारी भाषा आहे.

मराठी भाषा विकासासाठी शासनाचे कोणते उपक्रम आहेत?


महाराष्ट्र शासनाने भाषा संचालनालय, राज्य मराठी विकास संस्था आणि महाराष्ट्र राज्य साहित्य व संस्कृती मंडळ स्थापन केली आहेत. तसेच ‘गाव तिथे वाचनालय’ सारखे उपक्रम आणि साहित्य प्रकाशनाला अनुदान देण्याचे धोरण राबवले जाते.


टीप: सदर मराठी लेख मराठीमाती डॉट कॉम च्या संपादक मंडळाद्वारे आवश्यकतेनुसार संपादित करण्यात आला आहे.


प्रकाश पाटील यांचे इतर लेखन वाचा:

अभिप्राय

मराठीतील बोलीभाषा
मराठीतील बोलीभाषा
सर्व पोस्ट लोड केल्या आहेत कोणत्याही पोस्ट आढळल्या नाहीत सर्व पहा अधिक वाचा उत्तर द्या उत्तर रद्द करा हटवा द्वारे स्वगृह पाने पाने सर्व पहा तुमच्यासाठी सुचवलेले विभाग संग्रह शोधा सर्व पोस्ट आपल्या विनंतीसह कोणतीही पोस्ट जुळणी आढळली नाही स्वगृहाकडे रविवार सोमवार मंगळवार बुधवार गुरुवार शुक्रवार शनिवार रवी सोम मंगळ बुध गुरु शुक्र शनी जानेवारी फेब्रुवारी मार्च एप्रिल मे जून जुलै ऑगस्ट सप्टेंबर ऑक्टोबर नोव्हेंबर डिसेंबर जाने फेब्रु मार्च एप्रि मे जून जुलै ऑग सप्टें ऑक्टो नोव्हें डिसें आत्ताच १ मिनिटापूर्वी $$1$$ मिनिटांपूर्वी १ तासापूर्वी $$1$$ तासांपूर्वी काल $$1$$ दिवसांपूर्वी $$1$$ आठवड्यांपूर्वी ५ आठवड्यांपेक्षा अधिक पूर्वी अनुयायी अनुसरण करा हे दर्जेदार साहित्य अवरोधीत केले आहे १: सामायिक करा २: सामायिक केलेल्या दुव्यावर क्लिक करून वाचा सर्व कोड कॉपी करा सर्व कोड कॉपी करा सर्व कोड आपल्या क्लिपबोर्डवर कॉपी केला आहे Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy विषय सूची